Βαγγέλης Τζούκας, Οι οπλαρχηγοί του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο 1942- 44. Τοπικότητα και πολιτική ένταξη

 

 

Παρουσίαση

Το ανά χείρας βιβλίο αποτελεί επεξεργασμένη έκδοση της διδακτορικής διατριβής του συγγραφέα και αναφέρεται στην γενικότερη προβληματική γύρω από την ιστορία της ελληνικής Αντίστασης και του Εμφυλίου πολέμου που ακολούθησε. Υπό την έννοια αυτή, φιλοδοξεί να συνεισφέρει στην εκτεταμένη συζήτηση γύρω από τα χαρακτηριστικά του ένοπλου αγώνα κατά την περίοδο της Κατοχής, που έχει αναχθεί τα τελευταία έτη σε ένα από τα κεντρικά πεδία αντιπαράθεσης στην ιστοριογραφία της περιόδου.

Όπως μαρτυρά και ο τίτλος του βιβλίου, στόχος του είναι η διερεύνηση των διαδικασιών συγκρότησης των ενόπλων σωμάτων του ΕΔΕΣ στον χώρο της Ηπείρου κατά την περίοδο 1942-1944. Αποσκοπεί, από την άποψη αυτή, στην ανάδειξη της πολύπλοκης σχέσης παράδοσης και νεωτερικότητας όσον αφορά τις διαδικασίες συγκρότησης και ανάπτυξης του ελληνικού αντιστασιακού κινήματος κατά τη διάρκεια της Κατοχής. 

Πρόκειται ουσιαστικά για την εξιστόρηση της σύνθετης και αμφίπλευρης σχέσης μεταξύ του ΕΔΕΣ, μιας αστικής αντιστασιακής οργάνωσης, με καταγωγή από το βενιζελικό στρατόπεδο του Μεσοπολέμου, και του παραδοσιακού, τοπικά προσδιορισμένου, αγροτικού περιβάλλοντος, στο οποίο υποχρεώθηκε να αναπτύξει τα ένοπλα τμήματά του. Διερευνώνται λοιπόν οι διαδικασίες μέσω των οποίων συγκροτήθηκαν σε τέσσερις ορεινές περιοχές της Ηπείρου (Ξηροβούνι, Λάκκα-Σούλι, Ραδοβίζι, Τζουμέρκα) ένοπλα σώματα που στήριξαν το αντάρτικο του ΕΔΕΣ. Υπό την ηγεσία οπλαρχηγών πολλές από τις ομάδες αυτές μετέφεραν στο πεδίο των πολλαπλών πολιτικών και στρατιωτικών αντιπαραθέσεων τη δική τους κουλτούρα - αυτή του ένοπλου του ορεινού αγροτικού χώρου.

Χρησιμοποιώντας πλήθος γραπτών και προφορικών μαρτυριών, αλλά και αρχειακού υλικού, η εργασία φιλοδοξεί να αναδείξει τους σύνθετους μηχανισμούς πολιτικής κινητοποίησης των τοπικών κοινοτήτων, οι οποίοι στηρίζονται στην οικειοποίηση των παραδοσιακών δομών και πρακτικών από τις αντιστασιακές οργανώσεις και την επίδραση των τοπικών πολιτισμικών και κοινωνικών ιδιαιτεροτήτων στον τρόπο πρόσληψης και διαχείρισης των τοπικών και υπερτοπικών συγκρούσεων. Από την άλλη πλευρά αναδεικνύονται ο ρόλος των νεωτερικών ταυτοτήτων στην ανατροφοδότηση των προηγούμενων αντιθέσεων ανάμεσα στις τοπικές ένοπλες ομάδες και οι πολιτικές συνέπειες της ένταξης των οπλαρχηγών στην οργάνωση του Ναπολέοντα Ζέρβα. 

(Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Περιεχόμενα

ΑΡΚΤΙΚΟΛΕΞΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΓΕΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ: ΚΑΤΟΧΗ, ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΕΜΦΥΛΙΕΣ ΔΙΑΜΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ. 1941-44.
Η οργάνωση της ένοπλης Αντίστασης: ΕΔΕΣ και ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στην Ήπειρο
Οι εμφύλιες συγκρούσεις του 1943-44
Η περίοδος του εύθραυστου συμβιβασμού
Η σύγκρουση του Δεκεμβρίου 1944 στην Ήπειρο
ΤΑ ΕΝΟΠΛΑ ΣΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΞΗΡΟΒΟΥΝΙΟΥ ΣΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ: ΛΗΣΤΕΙΑ, ΦΑΤΡΙΕΣ ΚΑΙ ΑΝΤΑΡΤΙΚΟ
Το Ξηροβούνι. Χώρος και κοινωνική οργάνωση
Η περίοδος της Κατοχής: η διείσδυση του ΕΔΕΣ στο Ξηροβούνι
Τοπικοί ανταγωνισμοί. Η περίπτωση των Γρατσουναίων
Η περίοδος του αντικομμουνισμού στην περιοχή
"Τα λυκόσκυλα" του Ξηροβουνίου: το ΕΑΜ απέναντι στο τοπικό εδεσίτικο αντάρτικο
ΤΑ ΕΝΟΠΛΑ ΣΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΛΑΚΚΑΣ ΣΟΥΛΙΟΥ: ΤΟΠΙΚΟΣΥΓΓΕΝΙΚΕΣ ΦΑΤΡΙΕΣ ΚΑΙ "ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΒΕΝΤΕΤΑ"
Χώρος και κοινωνική οργάνωση της Λάκκας Σουλίου
Η ένταξη της φατρίας των Κολιοδημητραίων στο εδεσίτικο αντάρτικο
Εμφύλιες διαμάχες και συμβιβασμοί (1943-44)
Διαμάχες στο εσωτερικό της οργάνωσης
Η αντίδραση του ΕΑΜ
ΟΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΤΟΥ ΕΔΕΣ ΣΤΟ ΡΑΔΟΒΙΖΙ
Χώρος και κοινωνική οργάνωση
Η περίοδος της Αντίστασης: οπλαρχηγοί και τοπικά δίκτυα
Οι εμφύλιες συγκρούσεις
ΤΑ ΕΝΟΠΛΑ ΤΜΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΤΖΟΥΜΕΡΚΩΝ. ΤΟ 3/40 ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΩΝ ΕΟΕΑ ΚΑΙ Η ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΟΥ ΕΔΕΣ
Κοινωνικές και οικονομικές όψεις του χώρου
Η εδραίωση της Αντίστασης
Οι εμφύλιες συγκρούσεις
ΕΠΙΛΟΓΟΣ - ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΔΕΣΙΤΙΚΟ ΑΝΤΑΡΤΙΚΟ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ

 

Βιβλιοπαρουσίαση,  Περιοδικό Ιστορία Εικονογραφημένη, τχ. 568

 

Η ίδρυση του ΕΔΕΣ, στις 9 Σεπτεμβρίου 1941, από τον απόστρατο αρτινής καταγωγής συνταγματάρχη Ναπολέοντα Ζέρβα, τον συντοπίτη του Λεωνίδα Σπαή και τον δικηγόρο Ηλία Σταματόπουλο προηγήθηκε κατά λίγες ημέρες της αντίστοιχης του ΕΑΜ. Η οργάνωση φαινόταν να προσανατολίζεται προς την αποκατάσταση του βενιζελικού-αντιμοναρχικού στρατοπέδου υπό την ηγεσία του στρατηγού Νικολάου Πλαστήρα, ο οποίος όμως ήταν εντελώς αμέτοχος του εγχειρήματος.

 

Η εμφάνιση των πρώτων αντάρτικων ομάδων του ΕΛΑΣ στη Στερεά, τον Μάιο του 1942, υπό την ηγεσία του Άρη Βελουχιώτη, θα έρθει να επιβεβαιώσει τη ρήξη με τον κρατικό μηχανισμό, τα κατοχικά στρατεύματα και τις αντιλήψεις του προπολεμικού πολιτικού προσωπικού περί των κινδύνων του αντάρτικου. Τον Σεπτέμβριο του 1942 θα εμφανισθούν και οι πρώτες συγκροτημένες μονάδες του ΕΔΕΣ, στα ΝΑ της Άρτας. Οι μεγάλες φατριαστικές διαμάχες, που εμφανίσθηκαν κατά την περίοδο της ανόδου του Ζέρβα στο βουνό, εντάθηκαν σταδιακά, με οδυνηρές συνέπειες για την πολιτική οργάνωση του κέντρου. Ο ηγέτης του ΕΔΕΣ αδυνατούσε να ελέγξει τις αντιθέσεις αυτές, καθώς γινόταν δέκτης αντιφατικών ενημερωτικών σημειωμάτων για την κατάσταση που επικρατούσε στην Αθήνα. Αυτό που παραμένει αναμφισβήτητο είναι το γεγονός ότι ένα τμήμα των εδεσιτών αποσπάσθηκε ξεκάθαρα από τον αντιστασιακό αγώνα και προσέγγισε τον κρατικό μηχανισμό των δωσιλόγων.

 

Ο Βαγγέλης Τζούκας στο βιβλίο του –αποτελεί επεξεργασμένη έκδοση της διδακτορικής του διατριβής– αναφέρεται στη γενικότερη προβληματική γύρω από την ιστορία της ελληνικής Αντίστασης και του Εμφυλίου πολέμου που ακολούθησε. Υπό την έννοια αυτήν, φιλοδοξεί να συνεισφέρει στην εκτεταμένη συζήτηση γύρω από τα χαρακτηριστικά του ένοπλου αγώνα κατά την περίοδο της Κατοχής, που έχει αναχθεί τα τελευταία έτη σε ένα από τα κεντρικά πεδία αντιπαράθεσης στην ιστοριογραφία της περιόδου. Διερευνά τις διαδικασίες συγκρότησης των ενόπλων σωμάτων του ΕΔΕΣ στον χώρο της Ηπείρου κατά την περίοδο 1942-1944, και αποσκοπεί, από την άποψη αυτήν, στην ανάδειξη της πολύπλοκης σχέσης παράδοσης και νεωτερικότητας όσον αφορά τις διαδικασίες συγκρότησης και ανάπτυξης του ελληνικού αντιστασιακού κινήματος κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Πρόκειται ουσιαστικά για την εξιστόρηση της σύνθετης και αμφίπλευρης σχέσης μεταξύ του ΕΔΕΣ, μιας αστικής αντιστασιακής οργάνωσης, με καταγωγή από το βενιζελικό στρατόπεδο του Μεσοπολέμου, και του παραδοσιακού, τοπικά προσδιορισμένου, αγροτικού περιβάλλοντος, στο οποίο υποχρεώθηκε να αναπτύξει τα ένοπλα τμήματά του. Ο Τζούκας διερευνά τις διαδικασίες μέσω των οποίων συγκροτήθηκαν σε τέσσερεις ορεινές περιοχές της Ηπείρου (Ξηροβούνι, Λάκκα-Σούλι, Ραδοβίζι, Τζουμέρκα) ένοπλα σώματα που στήριξαν το αντάρτικο του ΕΔΕΣ. Υπό την ηγεσία οπλαρχηγών, πολλές από τις ομάδες αυτές μετέφεραν στο πεδίο των πολλαπλών πολιτικών και στρατιωτικών αντιπαραθέσεων τη δική τους κουλτούρα – αυτήν του ένοπλου του ορεινού αγροτικού χώρου.

 

Το πλήθος γραπτών και προφορικών μαρτυριών, αλλά και αρχειακού υλικού, αναδεικνύουν τους σύνθετους μηχανισμούς πολιτικής κινητοποίησης των τοπικών κοινοτήτων, οι οποίοι στηρίζονται στην οικειοποίηση των παραδοσιακών δομών και πρακτικών από τις αντιστασιακές οργανώσεις και την επίδραση των τοπικών πολιτισμικών και κοινωνικών ιδιαιτεροτήτων στον τρόπο πρόσληψης και διαχείρισης των τοπικών και υπερτοπικών συγκρούσεων. Από την άλλη πλευρά, αναδεικνύονται ο ρόλος των νεωτερικών ταυτοτήτων στην ανατροφοδότηση των προηγούμενων αντιθέσεων ανάμεσα στις τοπικές ένοπλες ομάδες και οι πολιτικές συνέπειες της ένταξης των οπλαρχηγών στην οργάνωση του Ναπολέοντα Ζέρβα.

ΔΙΟΝΥΣΗΣ Ν. ΜΟΥΣΜΟΥΤΗΣ

 

Via