Η δικτατορία Μεταξά , η αριστερά και οι πρόσφυγες της λωρίδας Εορδαίας-Σερβίων

Η δικτατορία Μεταξά , η αριστερά και οι πρόσφυγες της λωρίδας Εορδαίας-Σερβίων

· Το άρθρο βασίζεται σε αντίστοιχο κεφάλαιο του βιβλίου «Γεννηθείς εις Καύκασον Ρωσίας» ,

εμπλουτισμένο με τα νέα στοιχεία που έφερε στο φως η μελέτη του (αδικοχαμένου) Παναγιώτη Τσιανάκα ««Ζητήματα ασφαλείας στο νομό Κοζάνης 1936-1937» , εκδ, Παρέμβαση, Κοζάνη 2011

Μετά τις εκλογές του Ιανουαρίου του 1936 παρατηρείται μια πιο σαφής θέση των κομμουνιστών για τη Μακεδονία . Ο Δημήτρης Γληνός με δηλώσεις του στο "ΒΗΜΑ"(31 /1/1936) τόνιζε ότι « ο πληθυσμός της Μακεδονίας και της Θράκης στην απόλυτη πλειοψηφία του είναι ελληνικός και συνεπώς η ελληνική Μακεδονία και Θράκη αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα του ελληνικού κράτους».[1] Επίσης σημαντική ήταν και η συμφωνία Σοφούλη -Σκλάβαινα (19/2/1936), με την οποία οι 15 κομμουνιστές βουλευτές ανέδειξαν πρόεδρο της Βουλής τον ηγέτη του Κόμματος Φιλελευθέρων Θεμιστοκλή Σοφούλη , γεγονός που προοιωνιζόταν το ενδεχόμενο σχηματισμό κυβέρνησης Φιλελεύθερων η οποία θα στηρίζονταν στις ψήφους του ΚΚΕ. Στην συμφωνία αυτή εντοπίστηκε η απαρχή του ελληνικού Λαϊκού Μετώπου , το οποίο «θα παρέσυρε τη χώρα στην ισπανική άβυσσο εάν δεν προλάβαινε ο Μεταξάς στις 4 Αυγούστου»[2].

Στις 14 Μαρτίου 1936 πεθαίνει ο πρωθυπουργός Δεμερτζής και ο βασιλιάς βάζει στην πρωθυπουργία τον επίδοξο δικτάτορα Μεταξά[3].

Μετά την απεργία των καπνεργατών και τη βίαιη καταστολή των διαδηλώσεων στη θεσσαλονίκη-9 έως 11 Μαΐου 1936[4]- θα γίνει προσπάθεια να πραγματοποιηθεί και στην Κοζάνη κάποια απεργία συμπαράστασης. Όμως δεν έγινε τίποτε γιατί όπως γράφει και Μιχάλης Παπακωνσταντίνου «η αστυνομία συνέλαβε προληπτικά τον Πλακοπίτη και τον έκλεισε στο Τμήμα. Όπως έκανε και με τον Μιχάλη Σουμελίδη. Αυτός ήταν επικεφαλής του ΚΚ στην Κοζάνη»[5].

Την εποχή εκείνη υπήρχαν στην Ελλάδα αντικομμουνιστικές οργανώσεις. Ισχυρή όμως ήταν η εκτίμηση ότι δεν συνιστούσαν ιδιαίτερο κίνδυνο. Στις 9 Μαΐου 1934 ο Γερμανός πρεσβευτής [στην Ελλάδα] Αϊζενλόρ σε μια αναφορά του προς το Υπουργείο Εξωτερικών είχε επισημάνει με μοναδική σαφήνεια ότι «οι αντικομμουνιστικές , φασιστικές και εθνικοσοσιαλιστικές ελληνικές οργανώσεις είναι κατακερματισμένες και η ανάπτυξή τους εμποδίζεται από τη φυσική απειθαρχία του λαϊκού χαρακτήρα , την τάση να λένε πολλά και την αντίθεση προς δυναμικής μορφής δράση. Ο ελληνικός λαός είναι πατριώτης , αλλά το κράτος και η ανάγκη να προσφέρει οποιαδήποτε θυσία για το κράτος του είναι , ως ιδέες ξένα. Η πολιτική θεωρείται τελείως είτε ως αυτοσκοπός είτε ως μέσον για την ικανοποίηση υλικών συμφερόντων».[6]

Στις 4 Αυγούστου 1936 ο Μεταξάς με τη βοήθεια του Βασιλιά εγκαθιδρύουν δικτατορία που έμελε να παραμείνει έως την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Γερμανούς.

Με διαταγή του Γενικού Διοικητή Μακεδονίας , η οποία κοινοποιήθηκε σε όλα τα κοινοτικά συμβούλια της Μακεδονίας, απαγορεύτηκε στο Σλαβόφωνο πληθυσμό να κάνει χρήση της μητρικής του γλώσσας σε δημόσιους χώρους[7]. Στους απείθαρχους οι ποινές περιλάμβαναν από διοικητικά μέτρα μέχρι «ρετσινόλαδο» και εκτοπισμό[8].

Ο μεγαλύτερος στόχος της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου υπήρξε η νεολαία. Το πρόγραμμα εδώ υπήρξε αληθινά σατανικό. Οι μαθητές της Μέσης και της Δημοτικής εκπαίδευσης , από 6 έως 19 ετών, είναι υποχρεωμένοι[9] να γραφτούν στην «Εθνική Οργάνωση Νεολαίας» , που ήταν δομημένη σύμφωνα με τα πρότυπα των ευρωπαϊκών φασιστικών νεολαιών και ιδιαίτερα της Ιταλικής φασιστικής οργάνωσης νεολαίας Ballila και της χιτλερικής νεολαίας Hitlerjugend.[10] Σκοπός τη ΕΟΝ , σύμφωνα με τον ιδρυτικό νόμο , ήταν «η επωφελής διάθεσις του ελευθέρου από της εργασίας ή των σπουδών χρόνου των νέων , προς προαγωγήν της σωματικής και πνευματικής καταστάσεως αυτών , ανάπτυξιν του εθνικού φρονήματος και της πίστεως προς τη θρησκείαν , δημιουργία πνεύματος συνεργασίας και κοινωνικής αλληλεγγύης και έγκαιρον επαγγλματικόν προσανατολισμόν εκάστου αναλόγως προς τας φυσικάς ιδιότητας αυτού»[11]. Ομοιόμορφη στολή με δίκοχο και ντοκ (οι σκαπανείς και φαλαγγίτες φορούσαν μπλε σκούρα στολή. Στη στολή του σκαπανέα ανήκαν το πηλήκιο , ο χιτώνας , η περισκελίδα , η ζώνη , οι κάλτσες , τα παπούτσια. Στις διάφορες σχολές των ειδικοτήτων της Νεολαίας υπήρχαν οι εξής προσθήκες : ο σταυρός για το υγειονομικό , το βέλος για τους σκοπευτές , η όρθια τοποθετημένη βόμβα για την αεράμυνα , ο αετός για την ανεμοπορία, ένας φτερωτός τροχός για τους ποδηλατιστές , τους μοτοσικλετιστές και τους αυτοκινητιστές , το πέταλο για τους ιππείς κ.α.[12]), φασιστικός χαιρετισμός , απαραίτητο το δελτίο ταυτότητας με τα στοιχεία εγγραφής στην ΕΟΝ , ένταξη σε ομάδες και φάλαγγες-οι ενταγμένοι στην οργάνωση ονομάζονταν «φαλαγγίτες» κι είχαν διάφορους βαθμούς-υποχρεωτικές ομάδες εργασίας, οι «σκαπανείς», καλλιέργεια της σιδερένιας πειθαρχίας, ύμνοι και διθύραμβοι στο «μεγάλο Αρχηγό» , χαφιεδισμός (τα παιδιά που ήταν οργανωμένα στην Εθνική Οργάνωση Νεολαίας διδάσκονταν ότι έπρεπε να κατασκοπεύουν και να καταδίδουν στους φαλαγγάρχες τους καθετί που άκουγαν να λένε οι φίλοι τους ή ακόμα και τ' αδέλφια τους κι οι γονείς τους ενάντια στην 4^η Αυγούστου , μια που η οικογένειά τους ήταν τώρα πια η ΕΟΝ και «Πατέρας» τους ο μεγάλος Αρχηγός) κι όλα τα συνακόλουθα φοβερά παρατράγουδα των φασιστικών καθεστώτων.[13]

Και στη Κοζάνη η δικτατορία είχε οργανώσει με απειλές και βία την ΕΟΝ μέσα σε ολοκληρωτικά φασιστικά κανάλια. Συμμετείχαν σχεδόν όλοι οι νέοι από 12 ως τα 30 και πολλοί πάνω από 35. Ο Τσαμπούρης Ζήσης αναφέρει: «Αρχηγό είχε διορίσει ο Νομάρχης ένα καθηγητή κοντό , μαύρο , που τον λέγαν Γλυκοφρύδη. […]Καθοδηγητής όλων για την ΕΟΝ ήταν ο Νομάρχης. Τον λέγαν Σούστη .Ήταν ένα στοιχείο ολοκληρωτικά ανισόρροπο , που η μεγαλομανία του , η φιλοδοξία κι ο εγωισμός του τον είχαν καταντήσει να γελάει όλος ο κόσμος σε βάρος του. [...]Η φασιστική κυβέρνηση είχε κάνει για όλους , που πήγαιναν στην ΕΟΝ , ρούχα μπλε καλοραμμένα , όμορφα. Είχαν δώσει βαθμούς , όπως στο στρατό και ο καθένας προβιβαζόταν , ανάλογα με τις καταδόσεις και προδοσίες του , την πίστη και τη δράση του στην ΕΟΝ»[14].

«Στην Ποντοκώμη Φαλαγγίτης αρχηγός ήταν ο δάσκαλος Ματιάκης από τον Κρόκο», θυμάται ο Κωτσίδης Βασίλης , που το 1936 είναι ήδη έντεκα χρόνων. «Μας πήραν και μας έκαναν σκαπανείς. Μας είπαν πως θα περνούσε ο Βασιλιάς. Ήρθαν παιδιά από πολλά χωριά. Μας έντυσαν με κάτι μπλε ρούχα βαμμένα από κάποτο. Παραταχθήκαμε όλοι. Σκαπανείς και φαλαγγίτες, οι μεγάλοι σε ηλικία. Έπιασε βροχή , το χρώμα χάλασε. Κοιτούσαμε ο ένας τον άλλο και γελούσαμε»[15].

Κάποιοι διανοούμενοι θα εξάρουν το έργο του Μεταξά . Ο Γρηγόρης Ξενόπουλος, στο τεύχος 36/7-8-1937 του Περιοδικού «Διάπλασις των Παίδων» εγκωμιάζει τον Ι. Μεταξά , γιατί «μόνος του , χωρίς βουλές και γερουσίες , σύμφωνος με το Βασιλέα και το στρατό» , έκαμε «κράτος με δύναμη» , σταμάτησε τη νεολαία από τον κατήφορο, την έσωσε απ' το «βάραθρο» και την έκανε να πάρει τον ανήφορο του γυρισμού στις «αιώνιες αξίες» .[16]

Επίσης ,πολλά παιδιά , που αργότερα ως έφηβοι και ώριμοι άνδρες θα στελεχώσουν την αριστερά , συμμετέχουν στις δραστηριότητες της ΕΟΝ. Στο 20^ο τεύχος του περιοδικού «Νεολαία» της ΕΟΝ (17/2/1940) , στη στήλη «Η Αλληλογραφία μας» , δημοσιεύτηκε ένα ποίημα του Μίκη Θεοδωράκη με τίτλο «Λόγια Σκαπανέα» . Στο προηγούμενο τεύχος της «Νεολαίας» (3/2//1940) η στήλη είχε δώσει «θερμά συγχαρητήρια δια τα μακροσκελή γράμματα» τα οποία έστελνε ο Εμμανουήλ Γλέζος , ο οποίος αργότερα θα λάμβανε μέρος στην παράτολμη επιχείρηση αρπαγής της γερμανικής σημαίας από την Ακρόπολη της Αθήνας. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η όποια αποστολή κειμένων τους στο περιοδικό της ΕΟΝ απέχει πολύ από το να χαρακτηρισθεί ως πράξη ενός πολιτικά συνειδητοποιημένου ανθρώπου , λόγω του νεαρού της ηλικίας τους.[17]

Οι πολίτες θα κρατήσουν μια αδιάφορη στάση έναντι της δικτατορίας. Δε θα υπάρξουν ιδιαίτερες αντιδράσεις (η σοβαρότερη παρατηρείται στις 18/7/1938 όπου έχουμε αντιδικτατορική εξέγερση στα Χανιά της Κρήτης. Κομμουνιστές , αγροτιστές και δημοκράτες πάλεψαν εκεί με όπλο στο χέρι , ενωμένοι κατά του Μεταξά[18]) ούτε όμως θα παρατηρηθεί ευμενή υποδοχή ακόμα και στις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις της δικτατορίας. Ο Βρετανός πρεσβευτής Γουώτερλυ αναφέρει στον Ήντεν (Υπ. Εξ. Μεγάλης Βρετανίας) : « Η φύση του ελληνικού χαρακτήρα είναι τέτοια , ώστε κανένας δεν είναι πιθανό να ευχαριστηθεί με τη δικτατορία , ακόμη και αν φέρει κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και οικονομική ευημερία»[19].

Αντίδραση , ανάλογη της δύναμης και δυναμικής της , υπήρξε από την αριστερά, με αποτέλεσμα να ξεσπάσει σφοδρό κύμα βίας εναντίον της .

Όσο εδραιώνεται η δικτατορία της 4^ης Αυγούστου τα πράγματα δυσκολεύουν για τις κομματικές οργανώσεις των κομμουνιστών. Η Οργάνωση Κοζάνης φροντίζει τη συχνή επαφή της με τις οργανώσεις των χωριών εκείνων τουλάχιστον που αντέχουν ακόμη. Ανάμεσα στα χωριά αυτά είναι και το χωριό Ποντοκώμη. Ο Τσαμπούρης Ζήσης αφηγείται : «Ως επί το πλείστον , την Τρίτη και το Σάββατο , ο Βαγγέλης , ο Αλέκος κι εγώ δεν δουλεύαμε . Μέναμε και συναντιόμασταν με τους υπεύθυνους διαφόρων χωριών […]Από Ποντοκώμη με τον Μεντεσίδη Τάσο, πολύ καλό σύντροφο, το Θεόφιλο και τον Στύλο»[20].

Παρά την τρομοκρατία , τις συλλήψεις και τα κυνηγητά ,[της δικτατορίας του Μεταξά] κάποια χωριά της Κοζάνης διατηρούσαν κομμουνιστικές οργανώσεις και είχαν σύνδεση με την οργάνωση της πόλης. Η οργάνωση[ΚΚΕ] λοιπόν πόλης της Κοζάνης είχε σύνδεση ιδιαίτερα με τα χωριά Ποντοκώμη , Τζιουμά , Καραγάτς , Καϊλάρια, Σιάτιστα , Γρεβενά , Σέρβια κλπ [21]

Μάλιστα ο ιστορικός Παναγιώτης Τσιανάκας , που μελέτησε τα αρχεία Σταθμών και Διοικήσεων Χωροφυλακής Κοζάνης-Εορδαίας , της περιόδου 1936-1937 θα καταλήξει στο συμπέρασμα: «Όπως διαφαίνεται από μια συνολικότερη εκτίμηση του αρχειακού υλικού, οι περισσότεροι από τους κομμουνιστές που βρέθηκαν στο στόχαστρο των αρχών ασφαλείας ήταν Πόντιοι πρόσφυγες, αγρότες και γεωργοί και σύμφωνα με τα στοιχεία της Ειδικής Ασφαλείας είχαν αναπτύξει δράση σε κοινότητες της περιοχής Εορδαίας: Ποντοκώμη, Μαυροπηγή, Πύργοι, Μεσόβουνο και στην Πτολεμαΐδα»[22].

Έτσι από τον Ιανουάριο του 1937 έχουμε καταγγελία για ομάδα κατοίκων του χωριού Αμύγδαλα , η οποία «συνέρχεται εις μυστικάς συγκεντρώσεις και δρα διαφοροτρόπως υπέρ της κομμουνιστικής ιδεολογίας». Η ομάδα που καταγγέλονταν-πλείστοι εξ αυτών Καυκάσιοι- αποτελούνταν από τους Ν. Γεωργιάδη, Ηλία Ζουμπούλη, Χρήστο Παπαδόπουλο, Παύλο Σαμαρά, Κλεόβουλο Ιωαννίδη, Δημήτριο Ιωαννίδη, Ιωάννη Αποστολίδη, Παναγιώτη τσιριγώτη και Αντώνιο Παπή[23].

Οι κομμουνιστές από την Ποντοκώμη δε θα πάψουν να κινούνται προς τα διπλανά χωριά , ερχόμενοι σε επαφή με συντρόφους τους. Ο νομάρχης Κοζάνης Βλαχόπουλος, σε έγγραφό του προς τη Διοίκηση Χωροφυλακής Κοζάνης, στις 9/4/1937 σημείωνε: «Κατηγγέλθη ημίν ότι οι πλείστοι των κατοίκων της Κοινότητας Ιμέρας[24] τυγχάνουσιν κομμουνισταί, τακτικώτατα δε και κατά τας νυχτερινάς ώρας δια τινος ημιονικής οδού μεθ’ ης συγκοινωνεί η Κοινότης αύτη μετά της Ποντοκώμης, άγνωστοι μεταβαίνουσιν εκ της δευτέρας και συννενοούνται κρυφά μετά των κατοίκων της πρώτης Ιμέρας. Παρακαλούμεν όπως δώσητε πάραυτα τας δεούσας προς διαπίστωσιν των καταγγελθέντων»[25].

Οι προτάσεις εκτόπισης[26] κομμουνιστών της περιοχής Εορδαίας Κοζάνης θα ξεκινήσουν ήδη από το Σεπτέμβριο του 1936.

Στις 7/9/1936 ο διοικητής του Σταθμού Χωροφυλακής Ποντοκώμης ανθυπασπιστής Παρασκευάκης, θα κοινοποιήσει προ της Υποδιοίκηση Χωροφυλακής Πτολεμαΐδας πρόταση εκτόπισης των κομμουνιστών Κωνσταντίνου Τσουκαλά, Αναστάσιου Μεντεσίδη[27], Θεόδωρου Πολυχρονιάδη [Πολυχρονίδη], Ευστάθιου Θεοδωρίδη και Κωνσταντίνου Κωνσταντινίδη. Οι τρεις πρώτοι ήταν κοινοτικοί σύμβουλοι της Ποντοκώμης[28]. Εναντίον τους θα δοθούν ένορκες καταθέσεις από συγχωριανούς τους οι οποίοι και θα υποστηρίξουν ότι «οι ανωτέρω κομμουνιστές δεν έπαψαν να προπαγανδίζουν και ότι η παραμονή τους στην περιοχή κρινόταν επικίνδυνη για τη δημόσια ασφάλεια»[29].

Στις 11/9/1936 , ο διοικητής του Σταθμού Χωροφυλακής Πύργων –ενωμοτάρχης Αριστείδης Νούρτσιας- θα συντάξει πρόταση εκτόπισης κατά του Θεόφιλου Τερικανίδη, αναφέροντας ότι «από τις 4 Αυγούστου και μετά ο Τερικανίδης μαζί με άλλους κομμουνιστές στο Μεσόβουνο συνεδρίαζαν σε γνωστό τους σπίτι και προπαγάνδιζαν υπέρ του κομμουνισμού»[30].

Στις 12/9/1936 ο διοικητής της Υποδιοίκησης Χωροφυλακής Πτολεμαΐδας –ανθυπομοίραρχος Κοροβέσης- θα προτείνει την εκτόπιση του κομμουνιστή Νικόλαου Ιωαννίδη , καθώς τυγχάνει «εκ ων πλέον δρώντων κομμουνιστών» και είναι «δρων υπέρ των κομμουνιστικών ιδεών, λαμβάνων μέρος εις διαφόρους μυστικάς κομμουνιστικάς συγκεντρώσεις και εμψυχώνων τους κατατεπτοημένους ομοϊδεάτας του εις την μετά καρτερικότητος υπομονήν του κατενεχθέντος εις το κόμμα των, πλήγματος καθιστάμενος ούτω λίαν επικίνδυνος εις την Δημόσιαν Ασφάλειαν»[31].

Την ίδια μέρα , 12/9/1936, ο ανθυπομοίραρχος Κοροβέσης θα συντάξει και δεύτερο δακτυλογραφημένο έγγραφο για πρόταση εκτόπισης του Κωνσταντίνου Κωνσταντινίδη, κατοίκου Ποντοκώμης, όπου χρησιμοποιώντας την ίδια διατύπωση προτείνει εκτόπιση ενός τουλάχιστον έτους σε κάποιο νησί. Στο έγγραφο σημειώνεται με μολύβι η φράση : «Έδειξε μεταμέλεια και δύναται να αφεθή ελεύθερος». Βέβαια η υπόθεση του Κωνσταντινίδη δε θα μείνει εδώ. Ο νομάρχης Κοζάνης , με έγγραφό τους, στις 16/9/1936, προς την Υποδιοίκηση Χωροφυλακής Εορδαίας θα ζητήσει την επισταμένη παρακολούθηση του κομμουνιστή Κωνσταντίνου Κωνσταντινίδη, και ζητά επίσης να του γνωρίζουν ανελλιπώς κάθε ύποπτη κίνησή του επειδή είχε διαταχθεί προσωρινή απόλυσή του κατόπιν επίσημης δήλωσής του ότι διαπνέονταν από εθνικιστικά φρονήματα[32].

Επίσης στις 12/9/1936 , ο Κοροβέσης, θα συντάξει πρόταση εκτόπισης του κομμουνιστή Λάζαρου Σαλονικίδη, κατοίκου Πτολεμαΐδας και νέα πρόταση εκτόπισης για τον Θεόφιλο Τερικανίδη. Οι πανομοιότυπες προτάσεις σημείωναν πως οι παραπάνω κατά τις βουλευτικές εκλογές ψήφισαν το ΚΚΕ, ότι είναι συνδρομητές της εφημερίδας «Παλλαϊκόν Μέτωπον», συναναστρέφονται με κομμουνιστές και θεωρούνται «παρά των νομιμοφρόνων κατοίκων συγχωριανών» τους , ως επικίνδυνοι κομμουνιστές[33].

Την ίδια μέρα , ο ίδιος ανθυπομοίραρχος θα προτείνει και την εκτόπιση του Ιωάννη Τογρίδη, κατοίκου Πτολεμαΐδας καθότι: « […] τυγχάνει οπαδός του Αγροτικού Κόμματος της Ελλάδος (Σοφιανοπουλικού) και εκ των ηγετών του εν τη Περιφερεία μου παραρτήματος τούτου, συνεργάζεται στενά με τον αγροτηγέτη Αγαθάγγελο Παραστατίδη, μελετώντας τη συγώνευσιν του ανωτέρω κόμματος μετά του κομμουνιστικού»[34].

Στις 15/9/1936 , ο διοικητής της Διοίκησης Χωροφυλακής Κοζάνης –ταγματάρχης Δουκάκης- θα προτείνει στον πρόεδρο της Επιτροπής Δημοσίας Ασφάλειας του νομού Κοζάνης, την εκτόπιση όχι μόνο του Τογρίδη , αλλά και των Δημητρίου Δημητριάδη, Νικολάου Ιωαννίδη , Γεωργίου Δημητριάδη και Λαζάρου Σαλονικίδη-που κρατούνταν προληπτικά στα κρατητήρια της ΥΧ Εορδαίας-, με το αιτιολογικό ότι «οίτινες καίτοι εξετοπίσθησαν και κατά το παρελθόν δια την εν γένει δράσιν των υπέρ του κομμουνισμού εν τούτοις επανελθόντες εκ της εξορίας ήρχισαν και πάλιν την φθοροποιόν των δράσιν»[35].

Στις 19-20 Οκτωβρίου 1936 πέντε κάτοικοι της Ποντοκώμης θα δώσουν ένορκη κατάθεση κατά του Ευστάθιου Δημητριάδη. Θα τον καταγγείλουν ως ακραιφνή κομμουνιστή και τυφλό όργανο του συγγάμβρου του «επικινδύνου» κομμουνιστή Ιορδάνη Ζαραφίδη. Στις 22/1/1937 από το Γραφείο Ειδικής Ασφαλείας της ΔΧ Κοζάνης υποβλήθηκε στον πρόεδρο της Επιτροπής Δημοσίας Ασφαλείας νομού Κοζάνης «Πρότασις εκτοπίσεως κομμουνιστού Δημητριάδου Ευσταθίου του Ελευθερίου κατοίκου Ποντοκώμης κλάσεως 1902» , καθώς ο παραπάνω «μετά την μεταβολήν της 4^ης Αυγούστου δεν έπαυσε από του να προπαγανδίζη υπέρ των κομμουνιστικών ιδεών των οποίων τυγχάνει ακραιφνής θιασώτης , και να υβρίζη το κρατούν κοινωνικόν σύστημα. Επιπροστίθημι δ’ ότι ούτος τυγχάνει σύγγαμβρος του επικινδύνου καταδίκου κομμουνιστού Ζαραφίδη Ιορδάνου ούτινος τυγχάνει τυφλόν όργανον». Προτείνει δε την εκτόπισή του για ένα έτος σε κάποιο νησί. Στις 2/2/1937 ο Ευστάθιος Δημητριάδης υπέβαλε υπόμνημα στο νομάρχη Κοζάνης , όπου ισχυρίζονταν ότι η κατηγορία εναντίον του ήταν τελείως ψευδής και συκοφαντική και είχε ελατήρια προσωπικής του εκδικήσεως εκ μέρους των κατηγόρων του. Ειδικότερα ανέφερε: «Εγώ εκτός του ότι ουδέποτε υπήρξα κομμουνιστής και τουναντίον ηναγκάσθην να φύγω εκ Ρωσσίας, διότι η πατρίς μου τυγχάνει το Καρς , από του έτους 1920 τυγχάνω εγκαταστημένος γεωργικώς εις την κοινότητα Ποντοκώμης όπου έχω και καλλιεργώ γεωργικόν κλήρον, τυγχάνω απλοϊκός και φιλήσυχος πολίτης εμφορούμαι δε από τα πλέον πατριωτικά αισθήματα». Θα προτείνει μάλιστα να εξετασθούν και έξι κάτοικοι της Ποντοκώμης ως μάρτυρες που θα βεβαιώνουν τη διαγωγή του. Η Ε.Δ. Ασφαλείας θα απορρίψει τελικά την πρόταση εκτόπισης του Δημητριάδη καθώς θα κρίνει ότι τα προσκομισθέντα προς εκτοπισμό του στοιχεία ήταν ανεπακρή[36].

Στις 12/3/1937 η Υποδιοίκηση Χωροφυλακής Σερβίων θα υποβάλει προς το Γραφείο Ειδικής Ασφαλείας της ΔΧ Κοζάνης δύο προτάσεις εκτοπίσεως. Πρώτη η «Πρότασις εκτοπίσεως κομμουνιστού Λαζαρίδη Αβραάμ του Αθανασίου κλάσεως 1914 εκ Καυκάσου», καθώς «[…] είναι η κεφαλή ούτως ειπείν των ενταύθα κομμουνιστών και η άμεσος απομάκρυνσις τούτου θα συντελέση κατά πολύ εις την τελευταίαν εξάλειψιν της ολεθρίου κομμουνιστικής ιδέας ενταύθα[…]». Δεύτερη η «Πρότασις εκτοπίσεως κομμουνιστού Θεοδωρίδου Χαραλάμπους του Αντωνίου κλάσεως 1927 εκ Καυκάσου», ως «[…] επικινδύνου εις το αστικόν καθεστώς και την ασφάλειαν της χώρας[…]» καθόσον «[…] τυγχάνει εις εκ των μάλλον μαχητικωτέρων των ενταύθα κομμουνιστών και προς επικράτησιν των ιδεών του εργάζεται εντατικώς συνεργαζόμενος προς τούτο και μετά της εσχάτως ανακαλυφθείσης εν Κοζάνη ΟΚΝΕ». Στις 18/3/1937 το Γραφείο Ειδικής Ασφαλείας της ΔΧ Κοζάνης θα υποβάλει στον πρόεδρο της Επιτροπής Δημοσίας Ασφαλείας του νομού Κοζάνης αίτημα εκτοπίσεως των ανωτέρω κομμουνιστών. Έτσι η Ε.Δ. Ασφαλείας θα αποφασίσει στις 13/4/1947 τον εκτοπισμό Αβραάμ Λαζαρίδη και του Χαράλαμπου Θεοδωρίδη «[…] προς παραδειγματισμόν και τόνωσιν του αισθήματος της δημοσίας ασφαλείας της χώρας»[37].

Στις 5/5/1937 θα σταλεί από το Σταθμό Χωροφυλακής Αμυγδάλων πρόταση για την εκτόπιση του 19χρονου κομμουνιστή Ιωάννη Εμμανουηλίδη, από το χωριό Αμύγδαλα, σύμφωνα με την οποία ο νεαρός Εμμανουηλίδης «[…] κατελήφθη παρά νέων της Εθνικιστικής Οργανώσεως Αμυγδάλων εντός της οικίας του αναπτύσσων εις τον 16ετήν Νικόλαον Φ. Καμένην κομμουνιστικάς θεωρίας». Πριν τη σύλληψή του ο Εμμανουηλίδης θα εξαφανιστεί διαφεύγοντας προς άγνωστη διεύθυνση. Θα σχηματιστεί δικογραφία εναντίον του , αλλά δε θα υποβληθεί πρόταση εκτόπισής του επειδή ο Εμμανουηλίδης δεν είχε ακόμη στρατευθεί[38].

Στις 23/4/1937 θα δημιουργηθεί μεγάλη ανησυχία στην περιοχή της Εορδαίας. Ο σταθμάρχης Χωροφυλακής Ποντοκώμης –ανθυπασπιστής Αντώνιος Παρασκευάκης- θα ειδοποιηθεί από τον αγροφύλακα της κοινότητας Μαυροπηγής πως την προηγούμενη νύχτα στη Μαυροπηγή , στους τοίχους του καφεπαντοπωλείου του Χρήστου Σαμαρά και της οικίας του Πέτρου Ηλιάδη ζωγραφίστηκαν με μαύρη μπογιά σφυροδρέπανα. Ο ανθυπασπιστής θα μεταβεί στη Μαυροπηγή, όπου θα κατορθώσει να έρθει σε επαφή με τον πρώην αρχηγό του κόμματος στη Μαυροπηγή , τον οποίο όμως τελευταία δεν εμπιστεύονταν οι σύντροφοί του. Ο ανθυπασπιστής θα προσπαθήσει να τον πείσει να ξανακερδίσει την εμπιστοσύνη των πρώην συντρόφων του, να αποκτήσει τη θέση που είχε στο κόμμα και να τους καλέσει σε γενική συνέλευση, ειδοποιώντας τον προηγουμένως για να τους συλλάβει την ώρα που θα συνεδρίαζαν. Τη νύχτα 3^ης προς 4^η Μαΐου 1937 , ο ανθυπασπιστής θα ειδοποιηθεί από τον αρχηγό της ΕΟΝ Ποντοκώμης , ότι έτερος κάτοικος Ποντοκώμης ειδοποιήθηκε από κάποιον από τη Μαυροπηγή, ότι είχε ληφθεί απόφαση εκείνη τη νύχτα να ζωγραφιστούν σφυροδρέπανα στη Μαυροπηγή, στον Κόμανο και στην Ποντοκώμη και ότι τα μέλη της ΕΟΝ Μαυροπηγής θα φύλαγαν για να συλλάβουν εκείνους που θα επιχειρούσαν να τα ζωγραφίσουν εκεί. Την επόμενη μέρα ο ανθυπασπιστής θα πληροφορηθεί από κατοίκους της Μαυροπηγής ότι την προηγούμενη νύχτα στο καφεπαντοπωλείο του Χρήστου Σαμαρά, στο Σχολείο και στην Εκκλησία της Μαυροπηγής ήταν ζωγραφισμένα 20 περίπου σφυροδρέπανα. Ο ανθυπασπιστής θα επισκεφτεί τη Μαυροπηγή, θα μιλήσει με την ΕΟΝ του χωριού και θα πάρει πληροφορίες για τους «δράστες» από τον πρώην ηγέτη του κόμματος στο χωριό. Στις 6/5/1937 θα συλληφθούν οι Βασίλειος Ποζίδης , Αβραάμ Ποζίδης, Δημήτριος Κωνσταντινίδης, Αγαθόνικος Λαζαρίδης, Ευστάθιος Λαζαρίδης και ο 17χρονος Θεμιστοκλής Λαζαρίδης (όλοι γεννηθέντες στο Καρς Καυκάσου-όπως αυτό εμφαίνεται και από τις εκθέσεις εξετάσεως κατηγορουμένων). Και οι έξι θα αρνηθούν τις κατηγορίες που τους προσάπτονταν. Στις 10/5/1937 θα συνταχθεί έγγραφο προφυλάκισής τους για παράβαση του Αναγκαστικού Νόμου 117/36 «περί μέτρων προς καταπολέμησιν του κομμουνισμού», ενώ την ίδια μέρα θα συνταχθεί και πρόταση εκτόπισης για τους Βασίλειο Ποζίδη και Αγαθόνικο Λαζαρίδη.

Στις 20/5/1937 η υπόθεσή τους θα φτάσει στην Επιτροπή Δημοσίας Ασφάλειας νομού Κοζάνης, η οποία δε θα αποφανθεί άμεσα καθώς αποφάσισε να αναμείνει την απόφαση του ποινικού Δικαστηρίου. Τελικά στις 29/5/1937 , η νομαρχία Κοζάνης, απευθυνόμενη προς το Υφυπουργείο Δημοσίας Ασφαλείας , σχετικά με την υπόθεση των σφυροδρέπανων της Μαυροπηγής αναφέρει: «[…] μην ανακαλυφθέντων όμως η επιτροπή επεφυλάχθη να εκδώση απόφασιν θέσασα τους κριθέντας παρ΄ αυτής υπόπτους υπό παρακολούθησιν»[39].

Στην Ακροναυπλία μια από τις «εθνοτοπικές» ομάδες των κρατουμένων ήταν κι αυτή των Ποντίων. «Τους Πόντιους τους ονόζαναν εκεί και «έθνος», λόγω του ιδιαίτερα έντονου εθνικού χαρακτήρα των εθίμων και των χορών τους, καθώς και της ιδιόμορφης ποντιακής διαλέκτου τους». (ΦΛΟΥΝΤΖΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ, 1937-1943 ΑΚΡΟΝΑΥΠΛΙΑ ΚΑΙ ΑΚΡΟΝΑΥΠΛΙΩΤΕΣ, ΘΕΜΕΛΙΟ, ΑΘΗΝΑ, 1979, σελ. 103 , φώτο Πόντιοι κρατούμενοι στην Ακροναυπλία, σελ. 112-113)

Ο Σταθμός Χωροφυλακής Ποντοκώμης θα καταρτίσει και θα αποστείλει στη ΔΧ Κοζάνης φάκελο που αφορούσε τους «φερόμενους ως κομμουνιστές» Βασίλειο Τσουκαλίδη, Δημήτριο Αθανασιάδη και Θεόφιλο Φιλιππίδη, ο οποίος θα προωθηθεί αρμοδίως. Στις 28/5/1937 , ο νομαρχεύον Κοζάνης θα αποστείλει χειρόγραφο σημείωμα προς τη Διοίκηση Χωροφυλακής Κοζάνης , όπου αναφέρει ότι επιστρεφόταν ο φάκελος που αφορούσε τους ανωτέρω , οι οποίοι όμως θα έπρεπε να παρακολουθηθούν «επισταμένως» και σε εύθετο χρόνο να επανυποβληθεί ο φάκελός τους στη νομαρχία[40].

Στις 19/5/1937 θα υποβληθεί αίτημα εκτόπισης των κομμουνιστών Κωνσταντίνου Χατζηζήση από τη Σιάτιστα και Θεόφιλου Σιδηρόπουλου από την Πτολεμαΐδα. Είχαν συλληφθεί στις 16/5/1937 περιερχόμενοι τα χωριά Σκαφίδι και Κοίλα[41].

Στις 26/5/1937 συγκαλείται για άλλη μιαν φορά η Επιτροπή Ασφαλείας του νομού Κοζάνης. Δεν είχε συγκληθεί για την εκτόπιση κάποιου επικίνδυνου κομμουνιστή αλλά για την προκήρυξη χρηματικής αμοιβής -30.000-σε όποιον βοηθούσε στη σύλληψη του Καυκάσιου βουλευτή του Παλλαϊκού Μετώπου Φίλιππου Παπαδόπουλου. Ο Παπαδόπουλος είχε εκτοπιστεί στην Ανάφη, από την οποία όμως κατόρθωσε να αποδράσει[42].

Το Φλεβάρη 1937, έξι μήνες μετά την έναρξη της δικτατορίας , άνοιξε τις πύλες του και το στρατόπεδο συγκέντρωσης των εξορίστων κομμουνιστών , το κάτεργο της Ακροναυπλίας όπου μεταφέρονται «οι πιο επικίνδυνοι» αγωνιστές: Εργάτες , αγρότες , υπάλληλοι , διανοούμενοι ,μέλη της ΚΕ του ΚΚΕ , γραμματείς και μέλη αχτιδικών κλπ οργανώσεων ,βουλευτές του Παλλαϊκού Μετώπου , εργατικά και συνδικαλιστικά στελέχη , στελέχη του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας και άλλων δημοκρατικών οργανώσεων, στελέχη της Κομμουνιστικής Νεολαίας(ΟΚΝΕ) κλπ[43]

Στην Ακροναυπλία θα μεταφερθεί μαζί με άλλους συντρόφους από την Ανάφη ο γνωστός πρωτοπόρος διανοούμενος και παιδαγωγός , βουλευτής του Παλλαϊκού Μετώπου Δημήτρης Γληνός.[44]

Στην Ακροναυπλία θα εξοριστούν και οι Ποντοκωμίτες Σουμελίδης Μιχαήλ, Τσουκαλίδης ή Τσουκαλάς Κώστας και ο Πολυχρονίδης Θεόδωρος. Στις 2/11/1938 η πριγκίπισσα Φρειδερίκη γέννησε το πρώτο της παιδί (τη Σοφία) και στις 4-11-1938 ανακοινώθηκε η «απονομή χάριτος εις καταδίκους και εις εκτοπισμένους». Εξ αιτίας αυτού του «ευτυχούς γεγονότος» , το υπουργείο Ασφαλείας δήλωσε ότι: «αναστέλλεται ο εκτοπισμός 400 περίπου ατόμων πολιτευομένων, αποτάκτων, κομμουνιστών κλπ διατελούντων εν εκτοπίσει εις διαφόρους νήσους». Από την Ακροναυπλία θα αφεθούν ελεύθεροι –με αφορμή «το ευτυχές γεγονός»- 17 άτομα , ανάμεσά τους και οι Ποντοκωμίτες Σουμελίδης Μιχαήλ και Τσουκαλάς Κώστας[45].

Ο Πολυχρονίδης Θόδωρος[46] , από την Ποντοκώμη Κοζάνης, θα παραμείνει στην Ακροναυπλία και δε θα υπογράψει δήλωση ως και τη δραπέτευσή του (μετά τη μεταφορά του στην Κέρκυρα).

Ο Πολυχρονίδης Κώστας, γεννήθηκε στην Ποντοκώμη το 1929 και ήταν 7 χρονών όταν έπιασαν τον πατέρα του Θόδωρο και τον έστειλαν εξορία στην Ακροναυπλία. Ο Πολυχρονίδης Θόδωρος ήταν πρόεδρος του σωματείου κάρων 1934-1935, και «ένας από τα τρία πρώτα οργανωμένα κομματικά στελέχη της Ποντοκώμης μαζί με τον Τσουκαλίδη Κώστα και Σαραφίδη Ιορδάνη». Μέσα σ’ αυτό το κλίμα , στο σπίτι του στην Ποντοκώμη , ο μικρός Κώστας θα ζήσει τις παράνομες κομματικές συγκεντρώσεις και σε μικρή ηλικία θα μείνει ουσιαστικά χωρίς πατέρα. «Τον δικό μου τον πατέρα κανείς δεν τον ξέρει…». Ο Θόδωρος Πολυχρονίδης θα μείνει στην Ακροναυπλία μέχρι το 1943, θα μεταφερθεί και θα αποδράσει από την Κέρκυρα (Λαζαρέτο)[47]. Το 1945 θα φύγει στο Μπούλκες της Γιουγκοσλαβίας. Ο Κώστας Πολυχρονίδης θα συναντήσει για πρώτη φορά τον πατέρα του το 1955 στη Ρωσία[48].

Οι Καυκάσιοι συνεχίζουν να έχουν το «στίγμα» του κομμουνιστή και κατά την μεταξική περίοδο . Το περιοδικό «Ποντιακά Φύλλα» του Ιανουαρίου του 1938 φιλοξενεί άρθρο του Τηλικίδη Γρηγόριου[49], ο οποίος, για να αποκρούσει τη μομφή κατά των εκ Ρωσίας και Καυκάσου Ελλήνων «την οποίαν εκαλλιέργησαν μερικοί «Οδόεφ[50]» της Ελλάδος», ότι δηλαδή οι εκ Ρωσίας προερχόμενοι Έλληνες είναι «μπολσεβίκοι-κομμουνισταί» , γράφει[51] και εξηγεί πως η άποψη περί Καυκασίων-κομμουνιστών : «ήτο ο πρόχειρος τρόπος αντιμετωπίσεως εκδηλώσεών τινων απογοητεύσεως, την οποίαν έσπειραν εις την ψυχήν των καταφυγόντων εις την πατρίδα των ελλήνων ανάξιά τινα όργανα του Κράτους, αλλά και πατριδοκάπηλοι ελεεινοί, πραγματικοί εχθροί του έθνους και της κρατικής του υποστάσεως. Οι έλληνες εν Ρωσσία ήσαν όλοι-ποίος πολύ, ποίος ολίγον-εθνικισταί και η επαναστατικότης των ήτο εθνική». Συνεχίζοντας δηλώνει πως « ο κοινωνικός διαχωρισμός και η ενσωμάτωσίς των μέσα εις το κράτος ευρίσκετο εις το πρώτον στάδιον της αναπτύξεώς των και δεν ήτο δυνατόν να δημιουργήσουν επαναστατικότητα εκ λόγων κοινωνικών», καθότι «οι έλληνες κατά τα 97% ήσαν αγρόται συντηρητικοί, μικροϊδιοκτήται, επαγγελματίαι και υπάλληλοι» και «τα υπόλοιπα 3% έμποροι εις τας πόλεις και ελάχιστοι εργάται (κτίσται κυρίως)». Έτσι καταλήγει πως «μόνον ενταύθα , υπό την πίεσιν των γενικών συνθηκών, συνετελέσθη ποία της διαφοροποίησις –επαγγελματική ή «ψυχολογική» και αντίστοιχος και ανάλογος επαναστατική διάθεσις».

Ποντιοκαυκάσιοι της Ομάδας Συμβίωσης Πολιτικών Εξορίστων Φολεγάνδρου κατά την περίοδο της δικτατορίας Μεταξά. (Φώτο από το βιβλίο: ΜΠΙΡΚΑΣ ΚΩΣΤΑΣ, ΚΑΤΩ ΑΠ' ΤΗ ΜΠΟΤΑ ΤΗΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΣ, ΜΕΛΙΣΣΑ, ΑΘΗΝΑ, 1966, σελ. 641)

Οι διώξεις θα συρρικνώσουν το κίνημα και οι δηλωσίες όλο και θα πληθαίνουν.

Το 1939 από τους 6 θεμελιωτές του κομμουνισμού στην Εορδαία «πιστός» παρέμεινε μόνο ένας , ο Φίλιππος Παπαδόπουλος[52]. Οι Μεταξάς και Μανιαδάκης έχουν διαβρώσει πλέον την οργάνωση του ΚΚΕ, δημιουργώντας μάλιστα «δική»τους ΚΕ μέσα στο ΚΚΕ[53].

Μέχρι το Μάρτιο του 1939 θα εξαρθωθεί και η ΚΟ Θεσσαλονίκης, μάλιστα δε πολύ γρήγορα θα βρεθεί κάτω από τον έλεγχο τα Ειδικής Ασφάλειας καθώς η Ειδική Ασφάλεια, εκμεταλλευόμενη την προσπάθεια της ΚΟΘ να συμπληρώσει τα κενά της με τη στρατολογία νέων μελών, θα «προωθήσει δικούς της πράκτορες μέσα στις τάξεις του ΚΚΕ». Το ΠΓ του ΚΚΕ θα αποστείλει στη Θεσσαλονίκη το στέλεχός του Δημήτρη Μιχελίδη για να αναλάβει το Μακεδονικό Γραφείο. Πολύ σύντομα ο Μιχελίδης θα συλληφθεί και η Ειδική Αφάλεια θα έχει στα χέρια τα κρυπτογραφημένα αρχεία της οργάνωσης Μακεδονίας , τα οποία και θα κατορθώσει να αποκρυπτογραφήσει[54]. Έτσι την Άνοιξη του 1939 θα σταλεί στην Πτολεμαΐδα κλιμάκιο της Ειδικής Ασφάλειας Θεσσαλονίκης, αποτελούμενο από τον «πεπειραμένο» υπομοίραρχο Στάθη Βαμβέτσο-«διέθετε ευφράδεια και μόρφωση μαρξιστική»- και τους επίσης ειδικούς στον αντικομμουνιστικό αγώνα χωροφύλακες Ξανθόπουλο και Αλμπάνη. Ο Βαμβέτσος θα φτάσει στην Πτολεμαΐδα ως «απεσταλμένος του Μακεδονικού Γραφείου», με σκοπό «να παραλάβει τη γραμματεία της κομμουνιστικής οργάνωσης Δυτικής Μακεδονίας». Ο υπομοίραρχος, έχοντας στα χέρια του όλα τα αποκαλυφθέντα συνθηματικά επαφής της ΚΟΘ με τις περιφερειακές οργανώσεις , θα έρθει γρήγορα σε επαφή με το γραμματέα της οργάνωσης Πτολεμαΐδας Γιώργο Χατζηευστρατίου, ο οποίος θα πειστεί ότι είχε απέναντί του ένα ανώτερο στέλεχος του κόμματος. Ο Χατζηευστρατίου –γνωρίζοντας ότι οι αντικαταστάσεις καθοδηγητών ήταν συνηθισμένες λόγω συνωμοτικότητας- θα παραδώσει τελικά την καθοδήγηση της οργάνωσης Δυτικής Μακεδονίας στον Βαμβέτσο. «Ο Χατζηευστρατίου δεν είχε λόγους ν’ αμφιβάλει για την ταυτότητα του συνομιλητή του. Εξάλλου ως εκείνη τη στιγμή δεν υπήρχε προηγούμενο αντικαταστάσεως κομμουνιστικού στελέχους από αξιωματικό Ασφάλειας». Μάλιστα ο γραμματέας της οργάνωσης Δ. Μακεδονίας θα αναφέρει στο Βαμβέτσο πως μέχρι τότε- τέλη Μαρτίου 1939- «376 συνολικά κομμουνιστές ήσαν οργανωμένοι ως πυρήνες και ακτίδες στη Δυτική Μακεδονία και 253 νέοι είχαν οργανωθεί στην παράνομη ΟΚΝΕ της περιοχής». Τελικά ο γραμματέας θα φέρει σε επαφή το Βαμβέτσο με το γραμματέα της τοπικής οργάνωσης Κοζάνης , και δια μέσω αυτού θα έρθρει σε επαφή και με τους γραμματείς των εκεί αχτίδων. Η ίδια ιστορία θα επαναληφθεί στα Γρεβενά και στη Σιάτιστα. «Παντού ο νεοφερμένος εκπρόσωπος του ΜΓ γινόταν δεκτός με ενθουσιασμό. Στις συναντήσεις με τον Βαμβέτσο, έρχονταν και οι γραμματείς των ακτίδων των διαφόρων χωριών της περιοχής». Ο Βαμβέτσος , αφού ολοκληρώσει «τις επαφές του», θα οργανώσει, σε συνεργασία με τις τοπικές Αρχές- τη σύλληψη του γραμματέα Πτολεμαΐδας και «όλων των κομμουνιστών της οργάνωσης Δυτικής Μακεδονίας». Μάλιστα «αυτό επιτεύχθηκε σε μόνο μία μέρα. Κανένας δε διέφυγε τη σύλληψη». Έτσι από την άνοιξη του 1939, ο παράνομος μηχανισμός του ΚΚΕ στην περιοχή εξαρθρώθηκε πλήρως[55]. Αναδιάρθρωση του ΜΓ θα επιτευχθεί το καλοκαίρι του 1939, γύρω από τη ΠΕ Σερρών , τη μόνη ΠΕ που θα μείνει αλώβητη από τη δικτατορία Μεταξά. Στη σύσκεψη αναδιοργάνωσης του ΜΓ- θα γίνει στις 24 Ιουλίου 1939 , στη νέα έδρα του ΜΓ, στις Σέρρες- θα λάβουν μέρος ο Παρασκευάς Δράκος (θα οριστεί γραμματέας του ΜΓ), ο γραμματέας της περιφερειακής οργάνωσης ΟΚΝΕ Απόστολος Τζανής , από τις Άνω Κλεινές Φλώρινας, και τα μέλη της ΠΕ Βασίλης Τσουκαλίδης, από Ποντοκώμη Κοζάνης, Σίμος Κερασίδης , Παντελής Τσέγας, Γιώργος Κοχρανίδης , Θεόκλητος Κρόκος και Παντελής Χαμαλίδης[56].

Το Δεκέμβριο του 1939 θα πραγματοποιηθεί η αποστολή των μελών του ΜΓ Βασίλη Τσουκαλίδη και Παρασκευά Δράκου στην Αθήνα με σκοπό να αποκτήσουν επαφή με το ΠΓ του ΚΚΕ. Η αποστολή αποφασίστηκε από το Δράκο και τον Τζανή Απόστολο, χωρίς να το ξέρει κανένας άλλος. Στην Αθήνα θα μάθουν πως εκεί «υπάρχουν δύο κόμματα», πως «βγαίνουν δύο Ριζοσπάστες». Θα κατορθώσουν να πάρουν μερικούς από τους Ριζοσπάστες, και από τους δύο. «Δεν είχαν τίποτε άλλο από το κατηγοράει ο ένας τον άλλο»-γράφει ο Τσουκαλίδης. Θα βρεθούν σε σύγχυση. Ο Δράκος θα επιμείνει να μην κάτσουν άλλο στην Αθήνα. Θα επιστρέψουν στην Ηλιοκώμη Σερρών, την «πρωτεύουσά μας». Εκεί θα ενημερωθεί ο Τζανής. Ο Τσουκαλίδης θα αναλάβει προσπάθεια να έρθει σε επαφή και με την Ακροναυπλία . Και αυτή η προσπάθεια του ΜΓ θα αποτύχει. Έτσι, με πρόταση Τζανή και Δράκου, θα αποφασιστεί η μη σύνδεση με καμία από τις δύο ΚΕ της Αθήνας, η μη μεταφορά του φραξιονισμού στη Μακεδονία. «Σε κανένα γραπτό μας δεν παρουσιαστήκαμε σαν ΚΚΕ, το θεωρήσαμε αντικομματικό»[57].

Το αναδιοργανωμένο Μακεδονικό Γραφείο (ΜΓ) του ΚΚΕ θα μπορέσει να αποφύγει περαιτέρω χτυπήματα της δικτατορίας καθώς υπάγονταν πλέον σε αυτό «μικρές και χωρίς σοβαρή δράση κομματικές οργανώσεις». Κυρίως όμως διότι έμεινε ανεξάρτητο και δε δέχτηκε να συνδεθεί με καμία ΚΕ[58].

Ενώ όμως η οργάνωση είχε υποστεί αποσάρθρωση, στον κόσμο του ΚΚΕ είχε ριζωθεί η άποψη ότι το Κόμμα δε διαλύεται. Το Φλεβάρη του 1940 ο Βασίλης Τσουκαλίδης , με τη βοήθεια του θείου του Στυλιανού, θα φτάσει στην Ποντοκώμη. Επιδιώκει , ερχόμενος σε επαφή με στελέχη του ΚΚΕ του χωριού, να τους μιλήσει για την πραγματικά δύσκολη κατάσταση στην οποία είχε έρθει το Κόμμα.«Κρύο, χιόνι, άγνωστο πού θα λημεριάσω. Ήρθα σε επαφή με μερικούς χωριανούς μου. Στο Μιχάλη Σουμελίδη και στον Ιορδάνη Σαραφείδη, εμπιστεύτηκα την πραγματική κατάσταση του Κόμματος. Όπως όμως έχει ριζωθεί μέσα στον κόσμο το δικό μας , ότι το Κόμμα δε διαλύεται ποτέ, είδα να δυσφορούν και να δυσπιστούν για τα λεγόμενά μου.[…] Έτσι από τον Σουμελίδη και το Σαραφείδη, έπαθα την πρώτη ψυχρολουσία και απεφάσισα σε άλλους, όποιοι και αν είναι, να μην αποκαλύψω την αλήθεια»[59].

---

[1] ΜΠΑΕΦ ΙΟΡΤΑΝ,ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ ΕΞΩ. Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ, ΦΙΛΙΣΤΩΡ, Β, ΑΘΗΝΑ, 1999, σελ. 33

[2] ΣΦΗΚΑΣ ΘΑΝΑΣΗΣ,ΤΟ "ΧΩΛΟ ΑΛΟΓΟ" ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ Της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ 1941-1949, ΒΙΒΛΙΟΡΑΜΑ, ΑΘΗΝΑ,2007, σελ. 255

[3] ΤΣΑΜΠΟΥΡΗΣ ΖΗΣΗΣ, ό.π., σελ. 124

& «Ένα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό της μεταξικής δικτατορίας είναι ότι δεν στηριζόταν σε κάποιο κόμμα ή υποκατάστατο κόμματος. Αντί γι αυτό βασιζόταν σε δύο πυλώνες: τον βασιλιά, ο οποίος είχε κάνει τον Μεταξά πρωθυπουργό, και την αντιβενιζελική φατρία που κυριαρχούσε στις Ένοπλες Δυνάμεις».(CLOSE D. , στο συλλογικό: Ο ΜΕΤΑΞΑΣ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ (ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΘΑΝΟΣ ΒΕΡΕΜΗΣ), ΕΥΡΑΣΙΑ, ΑΘΗΝΑ, 2009, σελ. 23)

[4] ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ,ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ .ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. Β ΤΟΜΟΣ . ΑΠΌ ΤΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟΝ Β ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ,ΣΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟ , ΑΘΗΝΑ , 2008, σελ. 212

[5] ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΙΧΑΛΗΣ, Η ΠΕΤΡΙΝΗ ΠΟΛΗ, ό.π., σελ. 447

[6]ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ ΙΑΚΩΒΟΣ,Η ΜΑΥΡΗ ΣΚΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ό.π., σελ. 5

[7] ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ ΙΑΚΩΒΟΣ, στο συλλογικό, Ο ΜΕΤΑΞΑΣ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ (ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΘΑΝΟΣ ΒΕΡΕΜΗΣ), ΕΥΡΑΣΙΑ, ΑΘΗΝΑ, 2009, σελ. 187

& Η απαγόρευση ουσιαστικά ήταν για κάθε μη ελληνικό ιδίωμα ή γλώσσα. Δεν εφαρμόστηκε όμως το ίδιο σε όλους τους αλλόγλωσσους πληθυσμούς. Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση της τουρκοφωνίας των Πόντιων του δυτικού Πόντου. Η αλλογλωσσία τους δεν πολιτικοποιήθηκε όπως συνέβη με άλλες περιπτώσεις στον ελληνικό χώρο (σλαβόφωνοι, , μουσουλμάνοι, ρουμανόφωνοι) γιατί δεν θεωρήθηκε «εθνική απειλή», αλλά μόνο πολιτιστικό πρόβλημα. Έτσι «στους τουρκόφωνους δεν υπάρχει η ανάμνηση κάποιας γλωσσικής καταπίεσης από το καθεστώς Μεταξά». (ΜΑΡΑΝΤΖΙΔΗΣ ΝΙΚΟΣ, ΓΙΑΣΑΣΙΝ ΜΙΛΛΕΤ, σελ. 95, 96)

& Στις 10/10/1936 θα εκδοθεί Γενική Διαταγή της 9^ης Μεραρχίας –υποστράτηγος Μπασακίδης-για τη χρήση ξένων γλωσσών. Ο υποστράτηγος ενημέρωνε ότι «[…] μετά 24 ολόκληρα έτη από της απελευθερώσεως της Δυτικής Μακεδονίας, έφθασεν ήδη προ πολλού η ώρα καθ’ ην ουδεμία άλλη απολύτως γλώσσα, τουλάχιστον εν τη στρατιωτική ζωή, θα ακούηται οπουδήποτε, πουθενά, πλην της Ελληνικής».(ΙΧ Μεραρχία, Επιτελικόν Γραφείον ΙΙον, Γενική Διαταγή, Κοζάνη 10 Οκτωβρίου 1936, ΔΒΚ, Φακ. ΚΤ 126, που αναφέρεται σε: ΤΣΙΑΝΑΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ό.π., σελ. 115)

[8] «Απαγορεύτηκε επίσημα η γλώσσα του σλαβόφωνου πληθυσμού. Όποιος συλλαμβάνονταν να μιλάει βουλγαρικά, όπως την ονόμαζαν, παραπέμπονταν στο αυτόφωρο και τιμωρούνταν ανάλογα με την οικονομική αντοχή και κοινωνική του θέση. Η ποινή ξεκινούσε από την απλή επίπληξη «να μη μιλάς άλλη φορά τα παλιοβουλγάρικα» ως το βαρύ χρηματικό πρόστιμο, τη φυλάκιση, τα βασανιστήρια και το περίφημο ρετσινόλαδο, εξορία…».(ΚΟΥΦΗΣ ΠΑΥΛΟΣ, ΑΛΩΝΑ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΘΥΣΙΕΣ, Χ.Ε., ΑΘΗΝΑ, 1990, σελ. 55)

&«Έτσι μπήκαμε στην περίοδο της «4^ης Αυγούστου» και στον «Τρίτο Ελληνικόν Πολιτισμό» με τους εκτοπισμούς, την φίμωσι του τύπου, το ρετσινόλαδο, την κατάργησι κάθε ελευθερίας και κάθε κριτικής και την επικράτησι ανιαρού μονολόγου».(ΜΟΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 2004, σελ.376-377)

& Ο Σ. Γκοτζαμάνης, στέλεχος των Λαϊκών και ιδρυτής του Κόμματος «Μακεδονική Ένωση» το 1935 , απέστειλε στις 5/1/1939 επιστολή προς τον Ι. Μεταξά όπου ανάμεσα στα άλλα τονίζει για την απαγόρευση ειδικά της γλώσσας του σλαβόφωνου πληθυσμού: «Δεν αγνοώ βεβαίως ότι εσχάτως ελήφθησαν μέτρα τινά ως προς την γλώσσαν. Εκτός του ότι ταύτα δεν επεκτείνονται, ως θα έδει, εναντίον όλων ανεξαιρέτως των ξένων εν τη χώρα διαλέκτων, θα μοι επιτραπή να παρατηρήσω ότι ταύτα επεισοδιακώς και σπασμοδικώς εφαρμοζόμενα , κατά τας διαθέσεις, τον ενθουσιασμόν και τον χαρακτήρα του εκτελεστικού οργάνου δεν δύνανται να αποδώσουν αποτελέσματα μόνιμα και σημαντικά».(ΓΚΟΤΖΑΜΑΝΗΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ, ΕΘΝΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ -ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ- ΓΛΩΣΣΙΚΑΙ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΕΣ ΞΕΝΙΚΑΙ ΒΛΕΨΕΙΣ, Χ.Ε., ΑΘΗΝΑ, 1954, σελ. 40)

[9] Η συμμετοχή στην ΕΟΝ ήταν αρχικά προαιρετική. Οι βαθμοφόροι έπρεπε με το παράδειγμά τους και τις προτροπές τους να περιλάβουν στην ΕΟΝ «όλα τα ελληνόπουλα και όλες τις ελληνοπούλες χωρίς καμιά εξαίρεση». Έτσι μέχρι το τέλος του 1939 από τη μια συγχωνεύτηκαν στην ΕΟΝ οργανώσεις νέων όπως οι Πρόσκοποι και τα Τάγματα Εργασίας και από την άλλη η συμμετοχή στην ΕΟΝ έγινε σχεδόν υποχρεωτική.

(ΣΑΡΑΝΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ , στο συλλογικό : Ο ΜΕΤΑΞΑΣ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ (ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΘΑΝΟΣ ΒΕΡΕΜΗΣ), ΕΥΡΑΣΙΑ, ΑΘΗΝΑ, 2009, σελ.61

[10] ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ ΧΑΡΗΣ,Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ,ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ,ΑΘΗΝΑ, 2003, σελ. 29

[11] ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ ΙΑΚΩΒΟΣ, ό.π., σελ.39

[12] ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ ΙΑΚΩΒΟΣ, ό.π., σελ.41

[13] ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ ΧΑΡΗΣ, ό.π., σελ. 29

[14] ΤΣΑΜΠΟΥΡΗΣ ΖΗΣΗΣ,ΤΑ ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ . ΤΟ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΗΝ ΚΟΖΑΝΗ (1930-1943), ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, ΚΟΖΑΝΗ, 2002, σελ. 170

[15] ΚΩΤΣΙΔΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ(1925),συνέντευξη 10/3/2009

[16] ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ ΧΑΡΗΣ, ό.π., σελ. 30

[17] ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ ΙΑΚΩΒΟΣ, ό.π., σελ. 40

[18] ΜΠΑΡΤΖΙΩΤΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ,ΚΙ ΑΣΤΡΑΨΕ ΦΩΣ Η ΑΚΡΟΝΑΥΠΛΙΑ,ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ,Β, ΑΘΗΝΑ , 1978, σελ. 53

[19] ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ ΙΑΚΩΒΟΣ, ό.π., σελ. 6

[20] ΤΣΑΜΠΟΥΡΗΣ ΖΗΣΗΣ, ό.π., σελ. 197

[21] ΤΣΑΜΠΟΥΡΗΣ ΖΗΣΗΣ, ό.π., σελ. 168

[22] ΤΣΙΑΝΑΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΚΟΖΑΝΗΣ 1936-1937, ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, ΚΟΖΑΝΗ, 2011, σελ. 122 [Έκδοση μεταπτυχιακής εργασίας , ΑΠΘ, επιβλέπων Κολιόπουλος Ιωάννης]

[23] Η καταγγελία ήταν του χωροφύλακα Λάζαρου Κοντογουλίδη, του Σταθμού Χωροφυλακής Αμυγδάλων, διαβιβάστηκε από τον νομάρχη Κοζάνης Κ. Βλαχόπουλο στην Ανωτέρα Διοίκηση Χωροφυλακής Κοζάνης . Παρατίθεται σε: «Έγγραφο νομάρχη Κοζάνης προς Ανωτέρα Διοίκηση Χωροφυλακής , Κοζάνη 15 Ιανουαρίου 1937», ΔΒΚ, Φακ. ΚΤ 126, από: ΤΣΙΑΝΑΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΚΟΖΑΝΗΣ 1936-1937, ό.π., σελ. 43.

[24] Ίσως εννοείται η κοινότητα Λιβερών…

[25] «Έγγραφο νομάρχη Κοζάνης προς Διοίκηση Χωροφυλακής , Κοζάνη 9 Απριλίου 1937», ΔΒΚ, Φακ. ΚΤ 126, από: ΤΣΙΑΝΑΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΚΟΖΑΝΗΣ 1936-1937, ό.π., σελ. 43

[26] Οι εκτοπίσεις ύποπτων για κομμουνιστική δράση επιβάλλονταν από την Επιτροπή Δημοσίας Ασφαλείας του νομού. Για το νομοθετικό πλαίσιο της διοικητικής εκτόπισης βλέπε: ΑΛΙΒΙΖΑΤΟΣ ΝΙΚΟΣ, ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ ΣΕ ΚΡΙΣΗ 1922-1974 ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ, ΘΕΜΕΛΙΟ, 3η έκ. , ΑΘΗΝΑ, 1995, σελ. 350-361 και 435

[27] Τις πρώτες μέρες της δικτατορίας Μεταξά, τον Αύγουστο του 1936, θα εξοριστεί στην Ανάφη ο αριστερός Πρόεδρος της Ποντοκώμης Μεντεσίδης Τάσος. (ΜΕΝΤΕΣΙΔΟΥ-ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΒΑΡΒΑΡΑ(1930), συνέντευξη 2/9/2009- ΜΕΝΤΕΣΙΔΟΥ-ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΟΥ ΕΛΠΙΔΑ (1932), συνέντευξη 2/9/2009)

Στην Ανάφη θα μεταφερθούν στις αρχές Αυγούστου σαράντα περίπου άτομα (αργότερα οι εξορισθέντες στο νησί αυτό θα φτάσουν τους 400)και ανάμεσά τους ο Σοφιανόπουλος, ο Γληνός , Σβώλος και Τσάτσος από το Παλλαϊκό Μέτωπο και ο ηγέτης της αγροτιάς, ο Καυκάσιος Γαβριηλίδης Κώστας που λίγες μέρες πριν (26/7/1936) είχε εκλεγεί Δήμαρχος Κιλκίς με το Λαϊκό Μέτωπο. (ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ ΚΩΣΤΑΣ, ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΑΝΑΦΗΣ ΣΤΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΞΑ, ΕΝΤΟΣ, ΑΘΗΝΑ, 1997, σελ. 22, 53)

[28] «Σταθμός Χωροφυλακής Ποντοκώμης, «Πρότασις εκτοπίσεως κομμουνιστών», προς την Υποδιοίκηση Χωροφυλακής Πτολεμαΐδας, Ποντοκώμη 7 Σεπτεμβρίου 1936, ΔΒΚ, Φακ. ΚΤ 126, αναφέρεται σε: ΤΣΙΑΝΑΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ό.π., σελ. 60

[29] ΤΣΙΑΝΑΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ό.π., σελ. 60

[30] ΤΣΙΑΝΑΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ό.π., σελ. 61

[31] ΤΣΙΑΝΑΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ό.π., σελ. 61

[32] ΤΣΙΑΝΑΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ό.π., σελ. 61, 62

[33] ΤΣΙΑΝΑΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ό.π., σελ. 62

[34] ΤΣΙΑΝΑΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ό.π., σελ. 63

[35] ΤΣΙΑΝΑΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ό.π., σελ. 63

[36] ΤΣΙΑΝΑΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ό.π., σελ. 65-66

[37] ΤΣΙΑΝΑΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ό.π., σελ. 66 έως 69

[38] ΤΣΙΑΝΑΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ό.π., σελ. 69-70

[39] Αναλυτικά βλέπε το κεφάλαιο: «Υπόθεση των σφυροδρεπάνων στη Μαυροπηγή», σε : ΤΣΙΑΝΑΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ό.π., σελ. 71 έως 76

[40] ΤΣΙΑΝΑΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ό.π., σελ. 64

[41] ΤΣΙΑΝΑΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ό.π., σελ. 76-79

[42] ΤΣΙΑΝΑΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ό.π., σελ. 91

[43] ΜΠΑΡΤΖΙΩΤΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ, ό.π., σελ. 18

[44] ΜΠΑΡΤΖΙΩΤΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ, ό.π., σελ. 29

[45] Παρόλο που από τους 17 που απολύθηκαν από την Ακροναυπλία μόνο δύο υπέγραψαν «δήλωση» οι εφημερίδες θα γράψουν ότι όλοι υπέγραψαν δηλώσεις και ότι «διαβεβαίωσαν εγγράφως ότι παύουν εφεξής αναμιγνυόμενοι εις κομμουνιστικάς ενεργείας και θέλουν ζήση μελλοντικώς ως χρηστοί και νομιμόφρονες πολίται».

(ΦΛΟΥΝΤΖΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ, 1937-1943 ΑΚΡΟΝΑΥΠΛΙΑ ΚΑΙ ΑΚΡΟΝΑΥΠΛΙΩΤΕΣ, ΘΕΜΕΛΙΟ, ΑΘΗΝΑ, 1979, σελ. 193 έως 195 και 490,492,494)

[46] ΜΠΑΡΤΖΙΩΤΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ, ό.π.., σελ. 245

[47] Από 8 έως 15 Σεπτεμβρίου πραγματοποιείται η απελευθέρωση των ακροναυπλιωτών από το Λαζαρέτο της Κέρκυρας. Με βάρκες , κινδυνεύοντας κάθε στιγμή της ζωής τους , πέρασαν στις απέναντι όχθες της Αλβανίας. Τα ανταρτικά τμήματα της Αλβανίας ΤΣΕΤΑ πήραν όλα τα μέτρα για το πέρασμα των ακροναυπλιωτών από την Αλβανία στην Ελλάδα χωρίς να πάθουν καμιά ζημιά από τους Μπαλίστες και τους Γερμανούς καταχτητές.

(ΜΠΑΡΤΖΙΩΤΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ, ό.π., σελ. 199)

& Ανάμεσα στους 200 Ακροναυπλιώτες που θα αποδράσουν από το Λαζαρέτο θα είναι και [βάσει αλφαβητικής λίστας] οι «[…] Παπαδόπουλος Φίλιππας, αγρότης –βουλευτής του παλλαϊκού Μετώπου, Πτολεμαΐδα,[…] Πολυχρονίδης Θεόδωρος, αγρότης, Κοζάνη,[…]Φουρκιώτης Γιώργης, δάσκαλος, Σιάτιστα Κοζάνης[…]». Αναλυτικά τα ονόματα των 200 και περιγραφή της απόδρασης σε : ΦΛΟΥΝΤΖΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ, ό.π. σελίδες 453 έως 465

[48] ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΔΗΣ ΚΩΣΤΑΣ(1929), συνέντευξη 6/4/2009

επίσης για Πολυχρονίδη Θεόδωρο, «Με το ένα μάτι, με ένα μάγουλο, με ένα αυτί, με ένα χέρι και με ένα πόδι πέθανε στην Τασκένδη, χωρίς σύνταξη κάτω από τη φωτεινή καθοδήγηση του Τσολάκη».

(ΤΣΟΥΚΑΛΙΔΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ, ΧΡΟΝΙΚΑ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ ΚΑΙ ΗΡΩΕΣ ΑΥΤΩΝ ΤΩΝ ΧΡΟΝΙΚΩΝ, Χ.Ε.,ΑΘΗΝΑ,1980, σελ. 67)

[49] Τέως Πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου των Ελλήνων Αντικαυκάσου και Επιθεωρητού των Σχολείων της Ελληνικής μειονότητος Καυκάσου(ΤΗΛΙΚΙΔΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ,Ο ΕΝ ΚΑΥΚΑΣΩ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ,ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΦΥΛΛΑ 19 (1937) σελ.274)

[50] Ο Οδόεφ ήταν κατά το 1907 Γενικός Επιθεωρητής των σχολείων του Καυκάσου , των υπαγομένων εις την δικαιοδοσίαν της Εκκλησίας. Αυτός στην επίσημη έκθεσή του ανέφερε ότι οι Έλληνες των περιφρειών της δικαιοδοσίας του «ενόθευσαν και παρεμόρφωσαν εις τοιούτον βαθμόν την εθνικήν των γλώσσαν και τα λοιπά γνωρίσματα της εθνικής των υποστάσεως, ώστε να μην έχουν λόγους να επιμένουν επί του ζητήματος της ελληνικής γλώσσας εις τα σχολεία τους». «Παρακολουθούμε» , έγραφε «το φαινόμενο του εθνικού εκφυλισμού των Ελλήνων[…]».

(ΤΗΛΙΚΙΔΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ, ό.π. ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΦΥΛΛΑ 23 (Ιανουάριος 1938)σελ.438)

[51] ΤΗΛΙΚΙΔΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ, ό.π. ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΦΥΛΛΑ 23 (Ιανουάριος 1938)σελ.439-440

[52] ΚΑΛΛΙΑΝΙΩΤΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ,ΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (1941-1946) (ΑΝΕΚΔΟΤΗ) ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΑΠΘ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ , 2007, σελ.45

[53] Το 1939 όσα μέλη της ΚΕ του ΚΚΕ έμειναν ελεύθερα σχημάτισαν-χωρίς να περιμένουν την έγκριση του Ζαχαριάδη- μια Κεντρική Επιτροπή που ονομάστηκε «Παλαιά Κεντρική Επιτροπή»(ΠΚΕ) , ηγέτης της οποίας ήταν ο Πλουμίδης. Από την άλλη ο Μανιαδάκης σχημάτισε δική του Κεντρική Επιτροπή, γνωστή ως «Προσωρινή Διοίκηση»(ΠΔ), με ηγέτες τα μέλη του Πολιτικού Γραφείου Τυρίμο και Μιχαηλίδη, που είχαν γίνει συνεργάτες της Ασφάλειας. Με την κάθε μία από τις δύο πλέον Κεντρικές Επιτροπές να εκδίδει το δικό της «Ριζοσπάστη», να κατηγορεί την άλλη ως «προδοτική» και να ισχυρίζεται ότι αντλεί την εξουσία της από τον ίδιο το Ζαχαριάδη, η έγκλειστη ηγεσία του ΚΚΕ και τα μέλη του κόμματος περιέπεσαν σε πλήρη σύγχυση. Η Κεντρική Επιτροπή του Μανιαδάκη παραπλάνησε με τόση επιτυχία τους ηγέτες του ΚΚΕ και τα μέλη του Κόμματος, ώστε μέχρι το Δεκέμβριο του 1942 , οι πιο πολλοί κομμουνιστές θεωρούσαν την «Παλαιά Κεντρική Επιτροπή» δημιούργημα της Ασφάλειας , τα δε μέλη της «προδότες» και «πεμπτοφαλαγγίτες».

(ΒΛΑΒΙΑΝΟΣ Χ., στο συλλογικό, Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ '40 (19 ΚΑΙ 20 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1991)-, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ, ΕΤΑΙΡΙΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΝΕΟΕΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΑΘΗΝΑ,1993, σελ. 161)

[54] ΧΟΝΔΟΜΑΤΙΔΗΣ ΙΑΚΩΒΟΣ, Η ΕΞΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΠΤΟΛΕΜΑΪΔΑΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΗΝ ΑΝΟΙΞΗ ΤΟΥ 1939, εφ. «ΕΟΡΔΑΪΚΟΣ ΠΑΛΜΟΣ», 23/8/2000, σελ. 15 & 30/8/2000, σελ. 15 & 6/9/2000, σελ. 15 & 13/9/2000, σελ. 19 & 20/9/2000, σελ. 19 & 27/9/2000, σελ. 20 & 4/10/2000, σελ. 20 & 11/10/2000, σελ. 20, στην εργασία του αυτή ο Χονδροματίδης χρησιμοποιεί κυρίως το «Μυστικό Αρχείο» του Μανιαδάκη.

Σύμφωνα με το Δημήτρη Μιχελίδη «ο Βασβανάς σε βιογραφικό του σημείωμα , που έγραψε στην συνδιάσκεψη του ΚΚΕ που έγινε στην Αλβανία μετά τον εμφύλιο», θα συκοφαντήσει τη στάση του κατά τη διάρκεια και μετά τη σύλληψή του. Έτσι το ΚΚΕ υιοθετώντας τη θέση που κυκλοφόρησε η Ειδική Ασφάλεια της Θεσσαλονίκης θα θεωρήσει υπεύθυνο των συλλήψεων που ακολούθησαν τη σύλληψη του Μιχελίδη αποκλειστικά τον ίδιο. (ΜΙΧΕΛΙΔΗΣ-ΜΙΧΕΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, Ο ΣΚΛΗΡΟΣ ΔΡΟΜΟΣ, ΑΦΟΙ ΤΟΛΙΔΗ, ΑΘΗΝΑ, 1983, σελ. 181) Το 1953 , ο Θεόκλητος Κρόκος, μέλος του ΜΓ και γραμματέας της ΠΕ Καβάλας, σε έκθεσή του προς την ΚΕ του ΚΚΕ στις 2/2/1953 θα υποστηρίξει πως ο Δ. Μιχελίδης «όχι μόνο έκανε δήλωση , αλλά αποκάλυψε και όλες τις γιάφκες και έδωσε στοιχεία που οδήγησαν στη σύλληψη όλων σχεδόν των γραμματέων των Περιφερειακών Επιτροπών». (ΑΣΚΙ, έκθεση Θ. Κρόκου προς ΚΕ ΚΚΕ, «Αρχείο ΚΚΕ», κουτί 416, φακ. 23/9/132, 2/2/1953, αναφέρεται σε: ΚΟΥΖΙΝΟΠΟΥΛΟΣ ΣΠΥΡΟΣ, ΔΡΑΜΑ 1941 ΜΙΑ ΠΑΡΕΞΗΓΗΜΕΝΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ, ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, ΑΘΗΝΑ, 2011, σελ. 58)

Οι παραπάνω κατηγορίες ή συκοφαντίες θα αναπαραχθούν και στα «επίσημα κείμενα του ΚΚΕ» «που στα γρήγορα τύπωσαν και κυκλοφόρησαν μετά την πολυπόθητη νομιμοποίησή τους και τα δύο πλέον ΚΚ». Έτσι ο Μιχελίδης θα αναγκαστεί «γέρος πια» να ερευνήσει στην Εθνική Βιβλιοθήκη, το «Μυστικό Αρχείο» του Μανιαδάκη, ειδικότερα τα κείμενα 113-114 (τα παραθέτει αυτούσια), αλλά και τα 115 έως 118 κλπ , τα οποία γράφηκαν κατά την περίοδο 1949-1950 από το δεξί χέρι του Μανιαδάκη, από τον αστυνόμο τότε-προϊστάμενο της υπηρεσίας διώξεως κομμουνιστών στη Γενική Ασφάλεια- Ν. Χαραλαμπίδη. Το «Μυστικό Αρχείο» αποδεικνύει την αλήθεια των ισχυρισμών του Μιχελίδη και αποκαλύπτει τον πραγματικό συνεργάτη της Ασφάλειας , μα δε θα αναιρεθεί η στάση του ΚΚΕ έναντι του πρώην στελέχους του, καθόσον , μετά τη σύλληψή του-ο Μιχελίδης- θα λάβει απόφαση για «δήλωση» [παρόλο που στη «δήλωση» δε θα αναφέρει ότι «αποκηρύσσει», αλλά ότι «παραιτείται από περαιτέρω δράση»] και ένεκα αυτής θα διαγραφεί-χωρίς να εξεταστεί- από το ΚΚΕ με απόφαση του 7^ου Συνεδρίου του (1 έως 6/10/1945) (ΜΙΧΕΛΙΔΗΣ-ΜΙΧΕΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, Ο ΣΚΛΗΡΟΣ ΔΡΟΜΟΣ, ό.π., σελ. 181)

[55] ΧΟΝΔΟΜΑΤΙΔΗΣ ΙΑΚΩΒΟΣ, Η ΕΞΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΠΤΟΛΕΜΑΪΔΑΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΗΝ ΑΝΟΙΞΗ ΤΟΥ 1939, εφ. «ΕΟΡΔΑΪΚΟΣ ΠΑΛΜΟΣ»,, ό.π.

[56] ΚΟΥΖΙΝΟΠΟΥΛΟΣ ΣΠΥΡΟΣ, ΔΡΑΜΑ 1941 ΜΙΑ ΠΑΡΕΞΗΓΗΜΕΝΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ, ό.π., σελ. 58

[57] ΤΣΟΥΚΑΛΙΔΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ,ΜΙΑ ΞΕΧΑΣΜΕΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ,Χ.Ε.,ΑΘΗΝΑ,1981, σελίδες 14 έως 17

[58] Το ΜΓ αποτελούνταν τότε «από τους συντρόφους Μπάρμπα, Τζανή, Κερασίδη, Μαζαράκη, Πασχαλίδη και άλλους όπως ο Τσέγας, ο Τσουκαλίδης, ο Κρόκος, στελέχη του ΜΓ. Μέλη του ΜΓ ήτανε επίσης και οι άλλοι δύο Μαζαράκηδες , ο Απόστολος και Χρυσόστομος που χα δημιουργήσει και εκδοτικό μηχανισμό, γιάφκες κλπ».

(ΒΑΦΕΙΑΔΗΣ ΜΑΡΚΟΣ,ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ (2) 1940-1944,ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ –ΑΑ ΛΙΒΑΝΗ,ΑΘΗΝΑ,1985, σελ. 44)

[59] ΤΣΟΥΚΑΛΙΔΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ,ΜΙΑ ΞΕΧΑΣΜΕΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ,Χ.Ε.,ΑΘΗΝΑ,1981, σελ. 20-21

Πηγή: Γεννηθείς εις Καύκασον Ρωσίας...περί του Καρς...