Η Αθήνα του πολέμου, της Κατοχής, της Αντίστασης και της απελευθέρωσης

Ξυπόλητα παιδιά ψάχνουν τα σκουπίδια για φαγητό έξω από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους

19.10.2015, 18:04 | Ετικέτες:  Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, Αθήνα, Γερμανία, νεκροί, παιδιά

 

 

Συντάκτης: 

Ιωάννα Σωτήρχου

 

Ηταν εκείνη η εποχή που το «θάνατος στους φασίστες καταχτητές» ήταν αγώνας ζωής ή θανάτου και σήμαινε εκτέλεση για όσους το πίστευαν, το επιδίωκαν και το διέδιδαν.

Ηταν εκείνη η εποχή που το «Ζήτω η Ελευθερία», «Ζήτω ο Λαός», «Ζήτω η Πατρίδα», όπως κατέληγε μια προκήρυξη του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου, ήταν η καθημερινή πάλη ενός λαού που αγωνιζόταν σε ακραίες συνθήκες φτώχειας όχι μόνο για την επιβίωσή του αλλά και για τη λευτεριά της πατρίδας του από τους πιο ανελέητους κατακτητές κι ακόμη περισσότερο για ένα από τα υψηλότερα των ιδανικών, μια πιο δίκαιη κοινωνία - με τίμημα συχνά την εκτέλεση.

Ηταν η ίδια εποχή που το μαύρο του θανάτου στα βουνά έχει επισκιάσει το κόκκινο των γεννήσεων στον επίσημο πίνακα της περιφέρειας πρωτευούσης.

Και στις λίστες του Δήμου Ταύρου, η ασιτία ως αιτία θανάτου ντύνεται όλες τις πιθανές εκδοχές - υποσιτισμός, εξασθένηση λόγω ακραίας ασιτίας, αφαγία…

Γερμανικά τεθωρακισμένα μπροστά από την Ακρόπολη |

Αυτή την εποχή, περισσότερα από 70 χρόνια πριν, ζωντανεύει η έκθεση στη Δημοτική Πινακοθήκη της Αθήνας στο Μεταξουργείο (Λεωνιδίου & Μυλλέρου), μια γειτονιά που σε μερικές ξεχασμένες γωνιές της είναι σαν να έρχεται απευθείας από εκείνη την πολυτάραχη δεκαετία του ΄40: με τα παλιά δίπατα αρχοντικά, ετοιμόρροπα λες, και τους γεμάτους άγρια βλάστηση πλέον κήπους ή τα ταπεινά καφενεία με τις ψάθινες καρέκλες που επιχειρούν να αναπαραστήσουν την Αθήνα ενός παρελθόντος που έχουν καταγράψει οι ελληνικές ασπρόμαυρες ταινίες.

«Αθήνα 1940-44. Η πόλη και οι άνθρωποί της. Πόλεμος, Κατοχή, Αντίσταση, Απελευθέρωση» είναι ο τίτλος της έκθεσης με το αρχειακό και φωτογραφικό υλικό που αξίζει να επισκεφτεί κανείς μέχρι το τέλος του μήνα [Σημ. Οκτώβριος 2015], ενώ από τις 5 μ.μ. ξεκινούν οι προβολές ντοκιμαντέρ.

Η εποχή που έβρισκες τους τενεκέδες με το λάδι σε μια υπαίθρια μαύρη αγορά, όπως υπαίθρια ήταν αρκετά συσσίτια και σε κοινή θέα τα σκελετωμένα παιδιά, τα ξυπόλυτα που ψάχνουν στα σκουπίδια για κάτι φαγώσιμο και τα νεκρά που κείτονται σωρός έξω από το νεκροτομείο μέχρι να ταφούν σε έναν από τους εκατοντάδες ομαδικούς τάφους.

Ανατίναξη της ΕΣΠΟ

Ιουλία Μπίμπα, ήταν η γυναίκα μέλος της αντιστασιακής οργάνωσης ΠΕΑΝ που κουβάλησε από το Κουκάκι την 20 κιλών βόμβα για την ανατίναξη της φιλοναζιστικής ΕΣΠΟ και εκτελέστηκε στη Γερμανία με πέλεκυ | 

 

 

Στην έκθεση, οι Αγωνιστές, όπως ο αρχηγός της Πανελλήνιας Ενωσης Αγωνιζόμενων Νέων, αξιωματικός της αεροπορίας Κώστας Περρίκος, που σχεδίασε την επιτυχή ανατίναξη του κτιρίου που στέγαζε τη φιλοναζιστική ΕΣΠΟ με αποτέλεσμα τη διάλυσή της και τη μη συστράτευση Ελλήνων εθελοντών στη γερμανική Βέρμαχτ, και η Ιουλία Μπίμπα, που κουβάλησε από το Κουκάκι την 20 κιλών βόμβα –εκτελεσθέντες και οι δυο, η δεύτερη με πέλεκυ αποκεφαλίστηκε στη Γερμανία–, μαζί με φωτογραφίες της Λέλας Καραγιάννη και της Ηλέκτρας Αποστόλου βρίσκονται αντίκρυ στους δωσίλογους και τους ταγματασφαλίτες που φωτογραφίζονται με καμάρι δίπλα σε απαγχονισμένους αγωνιστές.

Σίγουρα μια άλλη εποχή, όπου στην παρανομία κυκλοφορούσαν προκηρύξεις για την απελευθέρωση των γυναικών, θυμίζοντας την αναρχική Εμα Γκόλντμαν όταν αναφέρουν ότι «η σωτηρία μας είναι στα χέρια μας», όπως επίσης και οι παράνομες προκηρύξεις των φιλοεαμικών αστυνομικών –και όμως!- που κατήγγελλαν τις ναζιστικές δυνάμεις Κατοχής και επευφημούσαν την αστυνομία του Παρισιού για την αντιστασιακή της δράση, αλλά στον αντίποδα κυκλοφορούσαν και προκηρύξεις της συνεργαζόμενης με τους κατακτητές ομάδας Χ που αποκαλούν τους αριστερούς τρομοκράτες.

Στην είσοδο υπάρχει μια μικρή έκθεση βιβλίων σχετικών με την ιστορική περίοδο, ενώ στο ξεκίνημά της σε υποδέχονται τα λιτά στην έκφραση και δυνατά στη συγκίνηση που προκαλούν χαρακτικά της Βάσως Κατράκη από την ενότητα Εθνική Αντίσταση.

Οι ενότητες της έκθεσης χωρίζονται σε:

■ ΠΟΛΕΜΟΣ: Η έκθεση ξεκινά με την είσοδο της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στα αλβανικά βουνά, όπου όχι απλώς συγκρατήθηκε η ιταλική εισβολή αλλά δύο βδομάδες μετά την 28η Οκτωβρίου 1940, η πρώτη ελληνική αντεπίθεση που μετέφερε τη σύρραξη εκτός ελληνικού εδάφους αποτέλεσε συνάμα και την πρώτη ήττα των δυνάμεων του Αξονα.

Πληροφορούμαστε ότι η Ελλάδα ήταν η μοναδική χώρα που πολέμησε ταυτόχρονα με την Ιταλία και τη Γερμανία.

Υπερπληθωρισμός: η ανταλλαγή των παλιών με νέα κατοχικά χαρτονομίσματα | 

 

■ ΚΑΤΟΧΗ: Η είσοδος των Γερμανών στην Αθήνα το πρωί της 27ης Απριλίου 1941 βρήκε τους Αθηναίους σε κατάσταση φόβου και σύγχυσης μετά και τη στασιμότητα στο μέτωπο το ίδιο διάστημα.

Για πρώτη φορά μετά την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους η πρωτεύουσά του βρισκόταν υπό ξένη Κατοχή.

Τα γερμανικά στρατεύματα επιτάσσουν εκατοντάδες ακίνητα και βιομηχανίες χρήσιμες για τις ανάγκες τους και λεηλατούν τα εμπορικά καταστήματα.

Ομόλογο της «κυβέρνησης του βουνού» για τη χρηματοδότηση της Αντίστασης | 

 

Η καθημερινή ζωή αποδιοργανώνεται πλήρως, ενώ ο πληθωρισμός καλπάζει και οι Αθηναίοι είναι αντιμέτωποι με την έλλειψη τροφίμων, τη μαύρη αγορά, την απουσία καυσίμων και μεταφορικών μέσων.

Παράλληλα άνθησε το θέατρο, συνέχισε η λειτουργία των κινηματογράφων, η εκπομπή του ραδιοφώνου. Από την άλλη, μια μερίδα ατόμων πλούτισαν στην Κατοχή.

Υπαίθρια μαύρη αγορά λαδιού | 

 

■ ΠΕΙΝΑ: Τι να πρωτοπεί κανείς για τον φονικό λιμό στην Αθήνα το χειμώνα του ’41-’42.

Τα ντοκουμέντα συγκλονίζουν ενώ η θέα των νεκρών δημιούργησε ένα πρωτόγνωρο συλλογικό τραύμα χαραγμένο στη μνήμη των Αθηναίων για δεκαετίες.

Και είναι η πείνα και ο αγώνας για επιβίωση που γέννησε την πρώτη μαζική μορφή αντίστασης του ελληνικού λαού.

Γράφημα που απεικονίζει τις συνέπειες του φονικού λιμού της Κατοχής στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας και αποτέλεσε της πρώτη επίσημη καταγραφή των θυμάτων που προκάλεσαν στην Ελλάδα οι κατακτητές κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την πρώτη απόπειρα διεκδίκηση πολεμικών αποζημιώσεων. Το μαύρο «υπόγειο βουνό» είναι η καταγραφή των θανάτων από το 1941 έως το 1942.

■ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ: Ηταν ένα από τα μαζικότερα και πλέον μαχητικά αντιστασιακά κινήματα στην Ευρώπη, που έλαβε όλες τις μορφές: δίκτυα κατασκοπείας, ομάδες σαμποτάζ, μαζικές διαδηλώσεις και απεργίες, δημιουργία αντάρτικων στρατών και μάχες στις συνοικίες, παράνομος Τύπος, διανομή προκηρύξεων, αναγραφή συνθημάτων.

Γεννήθηκαν πολυάριθμες ομάδες προνοιακού χαρακτήρα με την Εθνική Αλληλεγγύη του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου να ξεχωρίζει για την πολυδιάστατη και σημαντική συνεισφορά της στον αγώνα για επιβίωση.

Οι γερμανικές αρχές Κατοχής απάντησαν με βαρβαρότητα, τρομοκρατώντας μαζικά και αδιάκριτα το σύνολο του πληθυσμού.

Δημιούργησαν το στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Χαϊδάρι, έκαναν τα διαβόητα κατοχικά μπλόκα και τις ομαδικές εκτελέσεις στο σκοπευτήριο της Καισαριανής που έφτασαν τις 645.

■ ΔΩΣΙΛΟΓΙΣΜΟΣ: Κατά τη διάρκεια της Κατοχής διορίστηκαν από τους κατακτητές τρεις ελληνικές κυβερνήσεις με πρωθυπουργούς τους Γιώργο Τσολάκογλου 30/4/1941-2/12/1942, Κωνσταντίνο Λογοθετόπουλο 2/12/42- 7/4/1943 και Ιωάννη Ράλλη 7/4/1943-12/10/1944.

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής με όχημα τον αντικομμουνισμό και λόγω της αυξανόμενης επιρροής του ΕΑΜ οι δυνάμεις Κατοχής επιτρέπουν στην κυβέρνηση Ράλλη να σχηματίσει τον δικό της στρατό, τα Τάγματα Ασφαλείας, που μαζί με την ειδική ασφάλεια της χωροφυλακής και το μηχανοκίνητο τμήμα της Αστυνομίας Πόλεων οργάνωσαν μπλόκα σε συνοικίες και προχώρησαν σε συλλήψεις, βασανισμούς και εκτελέσεις αντιστασιακών, προσφέροντας επί της ουσίας τις υπηρεσίες τους στους κατακτητές.

Προδοτική δράση, όπως χαρακτηρίστηκε από την κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας που συνέβαλε στη μετατροπή της πολιτικής αντιπαράθεσης σε εμφύλια σύγκρουση.

● Η τμηματική γερμανική αποχώρηση ολοκληρώθηκε στις 12 Οκτωβρίου 1944, ενώ ήδη από τα μέσα Σεπτεμβρίου αρκετές συνοικίες όπως η Καισαριανή, ο Βύρωνας και η Κοκκινιά βρέθηκαν υπό τον πλήρη έλεγχο του ΕΛΑΣ.

Οι γερμανικές δυνάμεις προκάλεσαν σημαντικές καταστροφές, τις μεγαλύτερες στο λιμάνι του Πειραιά.

Η προσπάθειά τους να βυθίσουν Αθήνα και Πειραιά στο σκοτάδι ανατινάσσοντας το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής στο Κερατσίνι απέτυχε λόγω της αντίστασης του ΕΛΑΣ Πειραιά.

Πανηγυρισμοί για την απελευθέρωση σε κεντρικό δρόμο της Αθήνας | 

 

■ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ: Η λύτρωση ήρθε στις 12 Οκτωβρίου του 1944. Η σύμπλευση ΕΑΜ και κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας εξασφάλισε την πλέον αναίμακτη απελευθέρωση ευρωπαϊκής πρωτεύουσας.

Στις 18 Οκτωβρίου, φτάνει ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου με τα μέλη της κυβέρνησης και τμήματα βρετανικών στρατιωτικών δυνάμεων υπό τον στρατηγό Ρόναλντ Σκόμπι.

Παρά τους κοινούς πανηγυρισμούς, ήταν παρούσα η αντιπαράθεση των αντιστασιακών οργανώσεων που επιχειρούσαν να ισχυροποιήσουν τη θέση τους στο πολιτικό τοπίο της ελεύθερης Ελλάδας.

Μόλις ενάμιση μήνα μετά ακολούθησε η τραγωδία της εμφύλιας σύγκρουσης των Δεκεμβριανών...

Η έκθεση φιλοδοξεί να αποτελέσει αφετηρία σκέψης, προβληματισμού και γνώσης για τη νεότερη ελληνική Ιστορία από μια περίοδο που την έχει σημαδέψει όσο καμία άλλη. Και πιστεύουμε ότι καταφέρνει να συναντήσει τις προσδοκίες της.

Απαραίτητη η μνεία των οργανωτών της έκθεσης:

Αρχείο ΕΡΤ, Γενικά Αρχεία τους Κράτους, Μουσείο Μπενάκη, Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, Ελληνικό Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο-ΜΙΕΤ, Πολεμικό Μουσείο, όπως και των επιμελητών της, Γιάννη Γκλαβίνα, Τάσου Σακελλαρόπουλου και Μενέλαου Χαραλαμπίδη.

Via 

 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

Αναζητώντας τα ίχνη της Κατοχής στην Αθήνα

Η μέρα που έφυγαν οι ναζί

1.264 μέρες σκλαβιάς είχαν πια τελειώσει