Κυριακή 16 Νοεμβρίου 2014

Ορισμένα στοιχεία για την Παιδεία στην Αντίσταση και το εκπαιδευτικό σχέδιο της ΠΕΕΑ

(από τον Ριζοσπάστη της Παρασκευής 6/4/2007)


Ανέκαθεν η εκάστοτε (οικονομική - πολιτική) εξουσία έβλεπε το σχολειό σαν το εργαστήριο διαμόρφωσης και «παραγωγής» συνειδήσεων τέτοιων που να υπηρετούν τους στόχους της. Οταν γνώμονας και στόχος της ήταν η λαϊκή ευημερία, το σχολείο διέπλαθε ολοκληρωμένες προσωπικότητες, έδινε στην κοινωνία λαμπρούς επιστήμονες που έθεταν εαυτούς στην υπηρεσία των λαϊκών αναγκών. Οταν όμως στόχος ήταν η ευημερία των κερδών της πλουτοκρατίας, η Παιδεία έπρεπε να προσαρμοστεί καταλλήλως για να τον υπηρετήσει. Αυτό συμβαίνει και σήμερα με την προωθούμενη «μεταρρύθμιση», συνέβη πολλές φορές στο παρελθόν. Φωτεινή εξαίρεση στη χώρα μας το πρόγραμμα λαϊκής Παιδείας της Κυβέρνησης του Βουνού (ΠΕΕΑ).
Η κατάσταση προπολεμικά

Οι ταξικοί φραγμοί στη μόρφωση, η παρεμπόδιση των παιδιών της εργατικής λαϊκής οικογένειας να την κατακτήσουν, δεν είναι κάτι το καινούριο. Η δικτατορία του Μεταξά είχε επιδιώξει να το πετύχει. Η διαρροή στα Δημοτικά σχολεία της χώρας το σχολικό έτος 1937-1938 ήταν τεράστια. Από τα 231.087 παιδιά που εντάχτηκαν στην πρώτη τάξη έφτασαν στην έκτη μόλις 82.000! Το Γυμνάσιο τότε έγινε 8τάξιο (με υποδιαίρεση σε ημιΓυμνάσιο και Γυμνάσιο και με υποχρεωτικές εξετάσεις για το πέρασμα από τη μια βαθμίδα στην άλλη). Εκείνη την περίοδο στατιστικά στοιχεία κατέγραψαν το ποσοστό αναλφαβητισμού στη χώρα στο 40,91%, ποσοστό που μεγάλωσε τα κατοπινά δύσκολα χρόνια. Φυσικά περιττό να επισημανθεί ότι οι προοδευτικοί δάσκαλοι είχαν εξοριστεί από τις σχολικές αίθουσες στα ξερονήσια και τις φυλακές.

Προπολεμικά «...ως την 4η τάξη Δημοτικού φτάνουν το 58% των παιδιών που γράφτηκαν στην 1η Δημοτικού, ενώ στην 6η Δημοτικού φτάνει το 33% των μαθητών. Τη Μέση Παιδεία παρακολουθεί το 10% από το σύνολο των μαθητών που παρακολούθησαν το Δημοτικό και προφανώς πρόκειται για νέους εύπορων οικογενειών. Σε όλα τα παραπάνω πρέπει να συνυπολογίσουμε ότι ετησίως ένα ποσοστό παιδιών της τάξης του 15% δε γράφονταν καθόλου στο Δημοτικό» (Ρόζα Ιμβριώτη «Νέα γενιά», Απρίλης 1945).

Στην Κατοχή τα πράγματα δυσκολεύουν περισσότερο. Οι Γερμανοί επιτάσσουν σχολικά κτίρια (8.345), πολλά από τα οποία καταστρέφουν. Το σχολικό έτος 1940-41 κράτησε μόνο 3 μήνες και το επόμενο 20 μέρες!

Η ΟΚΝΕ, το ΕΑΜ, το ΕΑΜ Νέων, με την ίδρυσή της και η ΕΠΟΝ διεκδίκησαν να ανοίξουν τα σχολεία στην κατεχόμενη Ελλάδα. Επιπλέον σε όλες τις ελεύθερες ή μισοελεύθερες περιοχές το ΕΑΜ και η ΠΕΕΑ παίρνουν την υπόθεση στα χέρια τους. «...Η μόρφωση ήταν από τους βασικούς μας στόχους. Γι' αυτό μόλις απελευθερωνόταν μια γειτονιά η πρώτη μας έννοια ήταν να ανοίξουμε το σχολείο της...» (Σοφία Μαυροειδή - Παπαδάκη).

Με πρωτοβουλία του Γραμματέα Παιδείας της ΠΕΕΑ Πέτρου Κόκκαλη και εξεχόντων παιδαγωγών, όπως η Κ. Δ. Σωτηρίου, ο Μιχ. Παπαμαύρου και η Ρόζα Ιμβριώτη, έγιναν θαύματα: Γράφτηκαν καινούρια αναγνωστικά, οι ΕΠΟΝίτες επισκεύασαν κατεστραμμένα σχολεία, προετοιμάστηκαν στην παιδαγωγική σχολή της ΠΕΕΑ και δίδαξαν σ' αυτά. Πέρα από το καθαρά εκπαιδευτικό έργο, η δράση της ΕΠΟΝ στο ζήτημα του πολιτισμού και της νεανικής δημιουργίας ήταν πρωτοποριακή: Πολιτιστικές λέσχες, βιβλιοθήκες, χώροι άθλησης, συζητήσεις και λογοτεχνικές βραδιές, θεατρικές παραστάσεις.

Στην ελεύθερη Ελλάδα ιδρύονται παιδικοί σταθμοί σε πολλές πόλεις και χωριά. Υπολογίζεται ότι περισσότερα από 12.000 παιδιά βρήκαν φροντίδα σ' αυτούς. Η τροφοδοσία τους γινόταν από τον ΕΛΑΣ κατά κύριο λόγο, ενώ δάσκαλοι αναλάμβαναν μέλη της θρυλικής ΕΠΟΝ κι άλλοι αγωνιστές και αγωνίστριες της Αντίστασης.

Μεταρρύθμιση υπέρ του λαού

Ποιοι ήταν οι βασικοί άξονες μιας ριζοσπαστικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, που θα υπηρετούσε τις ανάγκες λαού και νεολαίας; Ας τους δούμε όπως τους περιέγραψε στο Εθνικό Συμβούλιο της ΠΕΕΑ, το Μάη του 1944, ο Π. Κόκκαλης.

Ο Π. Κόκκαλης εκεί θα αναφερθεί στα μέτρα που ελήφθησαν για το άνοιγμα των σχολείων, την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού, την έμπρακτη αναγνώριση της ζωντανής γλώσσας του λαού. «Είναι ένας δρόμος - ανέφερε - που πρέπει με γοργό ρυθμό να φθάσει σε ριζικές μεταρρυθμίσεις, σε λύσεις απαραίτητες για την προσαρμογή της Παιδείας στην έννοια του λαϊκού κράτους. Το δρόμο αυτόν που ανοίγει η λαϊκή θέληση τον φωτίζει μια μεγάλη φυσιογνωμία της νεοελληνικής πνευματικής κίνησης. Η λαμπερή ακτινοβολία του Δημήτρη Γληνού. Σταματάμε με θλίψη μα και με άφταστο θαυμασμό μπρος στη μνήμη του μεγάλου αυτού ανθρωπιστή και ρεαλιστή (...). Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση είναι έργο στις βασικές του γραμμές έτοιμο, είναι έργο του Δημήτρη Γληνού (...). Το έργο αυτό καλείται τώρα να εφαρμόσει η κυβέρνηση, που προέρχεται από τη θέληση του λαού. (...). Το έργο αυτό ωστόσο, αν και προετοιμασμένο στις μεγάλες γενικές γραμμές, δεν είναι απλό (...). Γι' αυτό πιστεύουμε ότι εκείνοι που θα αναλάβουν τη λαϊκή Παιδεία πρέπει να μείνουν απερίσπαστοι από τη φροντίδα για άλλους τομείς (...)».

Ο Π. Κόκκαλης δίνει και μια εικόνα της προηγούμενης κατάστασης στην Παιδεία. Σημειώνει: «Στα εκατόν είκοσι χρόνια της ελεύθερης ζωής μας η Παιδεία ήταν πέρα για πέρα αντιδραστική, για να εξυπηρετεί έτσι καλύτερα τα συμφέροντα μιας ορισμένης τάξης. Τα κύρια χαρακτηριστικά της ήταν:

α) Η Παιδεία ήταν και έμεινε αντιλαϊκή, ο αναλφαβητισμός θριάμβευσε (...). Τα παιδιά του εργάτη και του αγρότη φοιτούσαν το πολύ δύο ή τρία χρόνια και είχαν για μοναδικό μορφωτικό κέντρο το δρόμο. Τα σχολικά κτίρια ήταν στάβλοι. Τα εποπτικά μέσα και όργανα διδασκαλίας ανύπαρκτα. Καμιά φροντίδα για την προστασία της μητέρας, καμιά διαπαιδαγώγηση για τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας, καμιά μέριμνα για την υγεία και την κοινωνική πρόνοια του παιδιού (..). Παράλληλα το διδακτικό προσωπικό πειναλέο και ακατάρτιστο.

β) Η Παιδεία ήταν και έμεινε αντικοινωνική. Συστηματική προσπάθεια να μην προσαρμόζεται στις υλικές και πνευματικές ανάγκες του λαού (...). Είχε καταντήσει προνόμιο των λίγων (...).

γ) Η Παιδεία ήταν και έμεινε αντιεπιστημονική (...) οι πιο γόνιμες επιστημονικές αλήθειες π.χ. η θεωρία της εξέλιξης και το διαλεκτικό αντίκρισμα της ροής του κόσμου και της κοινωνίας ή δε διδάσκονταν καθόλου ή τις διαστρέβλωναν και τις συκοφαντούσαν (...). Μα και οι αλήθειες εκείνες που διδάσκονταν στα σχολεία μας, δίνονταν στα παιδιά καθαρά θεωρητικά χωρίς καμία πρακτική εφαρμογή τους, χωρίς, λοιπόν, να γίνονται όργανα στα χέρια των παιδιών για τη λύση των προβλημάτων τους και γι' αυτό έμεναν ολότελα αχώνευτες.

δ) Η Παιδεία ήταν και έμεινε ποσοτική μάθηση κι όχι ποσοτική μόρφωση. Παραγέμισμα της μνήμης των παιδιών με γνώσεις περιττές. Λαχάνιασμα του δασκάλου να διδάξει όλο το πρόγραμμα. Καμία καλλιέργεια του πλούσιου σωματικού και ψυχικού δυναμισμού της παιδικής και εφηβικής ηλικίας. Αντίθετα, η Παιδεία ήταν κατασταλτική. Απόλυτος μονάρχης στο σχολείο ο δάσκαλος (...), το σχολείο φυλακή της παιδικής ψυχής (...).

ε) Η Παιδεία ήταν και έμεινε ατομικιστική. Σ' όλες τις βαθμίδες της το σχολείο καλλιεργούσε τον ατομισμό (...) και δεν μπορούσε να είναι διαφορετικά γιατί όλο το κοινωνικό σύστημα, που όργανό του είχε την Παιδεία, στηρίζεται στην ανάδειξη ατόμου με όλα τα δυνατά, τις περισσότερε φορές, ανήθικα μέσα».

Αντίθετα - όπως υπογράμμισε - η Παιδεία στο λαϊκό κράτος πρέπει να εξυπηρετεί τα ζωντανά ιδανικά του λαού και της νεολαίας. Το σχολείο πρέπει να είναι σπλάχνο από τα σπλάχνα του λαού. Και η νεολαία πρέπει, με την Παιδεία που θα της δώσουμε, να κατανοήσει βαθιά: α) πως η φύση και η ζωή του ανθρώπων αλλάζουν αδιάκοπα μορφές, β) πως η σημερινή τραγική πραγματικότητα δεν είναι αιώνια και αμετάβλητη και επομένως πως τα προνόμια των λίγων δεν είναι ιερά και απαραβίαστα, γ) πως ο άνθρωπος πρέπει να αγωνιστεί για να αλλάξει την τραγική πραγματικότητα που τον βαραίνει, και δ) πως μέσα στον αγώνα για την αλλαγή αυτή οι νέοι πρέπει να γίνουν πρωτοπόροι.

Τα πρακτικά μέτρα για τέτοια Παιδεία ήταν: Οκτατάξιο Δημοτικό με επαγγελματική διαφοροποίηση στις δύο τελευταίες τάξεις ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες. Σχολικά κτίρια που να ικανοποιούν όλες τις απαιτήσεις της σύγχρονης παιδαγωγικής. Μόρφωση του διδακτικού προσωπικού. Μέθοδος διδασκαλίας η δημιουργική εργασία. Ισα δικαιώματα για όλα τα παιδιά, να πέσουν όλοι οι σημερινοί οικονομικοί και κοινωνικοί φραγμοί. Οργάνωση της Παιδείας ώστε να υπηρετεί τις υλικές και πνευματικές ανάγκες του λαού και της νεολαίας. Παιδεία ενιαία.

Ακόμα και για την ανώτερη εκπαίδευση κατατέθηκαν εκεί προτάσεις καινοτόμες, με στόχο τα πανεπιστήμια «να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες του λαού, μορφώνοντας ικανούς εργάτες της επιστήμης για την εκμετάλλευση όλων των πλουτοπαραγωγικών κλάδων της χώρας και καταρτίζοντας όλο το διδακτικό προσωπικό για τα σχολεία της δημοτικής και της μέσης εκπαίδευσης». Και με πρόβλεψη της κατοχύρωσης «της απόλυτης ελευθερίας στη σκέψη και στο λόγο, για να λάμψει το φως της επιστημονικής αλήθειας μέσα στο ανακαινισμένο πια Πανεπιστήμιο» και της καθιέρωσης «σαν βασικής μεθόδου, της μεθόδου της εργασίας».

Η ΠΕΕΑ αποφάσισε στις 8 Ιούνη του 1944 τη δημιουργία, στην ελεύθερη Ελλάδα, δυο παιδαγωγικών φροντιστηρίων, που είχαν ως έδρα το Καρπενήσι και την Τύρνα Τρικάλων. Εκεί δίδαξαν σπουδαίοι παιδαγωγοί. Ταυτόχρονα, προετοιμάστηκαν δυο αναγνωστικά «Τα αετόπουλα» και η «Ελεύθερη Ελλάδα», που τυπώθηκαν στα βουνά σε 100.000 αντίτυπα και για πρώτη φορά μοιράστηκαν δωρεάν στα Ελληνόπουλα των ελεύθερων περιοχών.

* Στοιχεία πάρθηκαν από το βιβλίο «Η Παιδεία στην Αντίσταση» του Χάρη Σακελλαρίου, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».

Βάσω ΝΙΕΡΡΗ
 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.