Τ' αετόπουλα

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΣΚΡΙΒΙΛΙΩΤΑΚΗΣ
 

Αφορμή και ερέθισμα για την προσφυγή μας στο θέμα, πήραμε από τη συγκυρία μιας  επίκαιρης αναφοράς και υπενθύμισης. H σοβαρότερη, του αστικού Τύπου εφημερίδα “ΤΟ ΒΗΜΑ” πλούμισε την Κυριακάτικη έκδοση του, την 27/10/13, ανατυπώνοντας το αναγνωστικό της Γ’ και Δ’ τάξεως με ένθετο ένα ολόκληρο βιβλίο με αποθησαυρισμένο περιεχόμενο μνεία έντιμης ιστορίας  των ΑΕΤΟΠΟΥΛΩΝ, με ουσιαστική λεπτομέρεια, κέντρο της προσφοράς την  ΠΑΙΔΕΙΑ.
Αναφερόμαστε στο ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΟ της Γ’ και Δ’ Τάξης του δημοτικού που συνέγραψε κατά παραγγελία της Κυβέρνησης του Βουνού της Ελεύθερης Ελλάδας που επανδρώθηκε με πρωτοβουλία της ΠΕΕΑ. Στην επέτειο της ίδρυσης της ΕΠΟΝ (23.2.43) και την αυτονόητη στράτευση, νεαρότατων ηλικιών εκείνων των χρόνων. Συγγραφεύς του αναγνωστικού η διακεκριμένη παιδαγωγός, Ρόζα Ιμβριώτη, σύζυγος του Γεωργίου Ιμβριώτη, καθηγητής κι αυτός και επιφανής παιδαγωγός.. Οι δε δυο του διαλεχτά μέλη το κόμματος, της Κομμουνιστικής αριστεράς.
Η παραγγελία προς την Ιμβριώτη δόθηκε από τον Γραμματέα της Παιδείας (έτσι λεγόταν τότε οι υπουργοί της κυβέρνησης της Ελεύθερης Ελλάδας και για κάποια διάκριση εξουσιών, οι σημερινοί Γενικοί γραμματείς της διαθρώσεως, σε απλού γραμματείς) που ήταν ο γιατρός Πέτρος Κόκκαλης.
Προσθετικά, κρίνουμε και πρέπει να αναφερθεί, ότι, χιλιάδες νεαροί των 10-14 χρόνων πλαισίωσαν την κίνηση, ΑΕΤΟΠΟΥΛΑ, με δομημένη ιεραρχία στην λειτουργία και την εξέλιξή της.
Στη συγκεκριμένη κίνηση προσχώρησαν παιδιά από όλη την Ελλάδα, φτάνει στην πόλη ή το χωριό να υπήρχε ΕΠΟΝ. Γι’ αυτή την άποψη θα καταθέσουμε το δικό μας βιωματικό λόγο.
Οι άνθρωποι κάποιας ηλικίας αγωνίζονταν για τα ιδανικά της Ανθρωπιάς, στο όραμα για “τη χιλιάκριβη τη λευτεριά” και σε πολλές περιπτώσεις με το τουφέκι στον ώμο. Σ’ αυτή την πανστρατιά, το λαμπάδιασμα που κάποτε έφθασε το 85% του Λαού, δεν χωρούσε στο μυαλό ότι μικρά παιδιά σε ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ μπορούσαν να λείπουν από προσκλητήριο της οργάνωσής των και της ΕΠΟΝ. Είπαν παρών και στοιχήθηκαν στη γραμμή..
….Ήταν γιατί μας έκφραζε η επικοινωνία, ήταν γιατί ξεφύγαμε από τον αγώνα του ΕΓΩ που είχαμε προσαρμόσει από μόνοι στις δυνατότητες μας και περάσαμε με δρασκελιές τις δημοσιές, χωθήκαμε στις κόγχες και τα χαλάσματα, με πράξεις παρανομίας όταν ενταχθήκαμε στο ΕΜΕΙΣ στη συντροφικότητα. Ήταν τέλος γιατί μας γοήτευσαν τα ιδανικά και το ότι εμείς ήρθαμε σε επαφή από τις μουσκεμένες μουσούδες μας και την παγωνιά στη καρδιά. Ακροθιγώς είχαμε γνώση του ρόλου μας. Η σωστή καθοδήγηση μεγαλύτερων ηλικιών μας φύτεψε την ώρα που χρειάζονταν το πρεπούμενο χρέος, να αντισταθούμε στην υποδούλωση, ανεξάρτητα από χρόνο γέννησης. Μην διαφεύγει ότι τα άτομα που εντάχθηκαν στην ΕΠΟΝ στην πορεία και στο βάθεμα της σκλαβιάς έγιναν το επίλεκτο σώμα του αντάρτικου, καταχωρημένοι στην ιστορία Αντίστασης σαν Ανταρτοεπονίτες. Ο αγώνας τους έγινε πίστη και όραμα Ελευθερίας. Δεν κιότεψαν ποτέ και πουθενά. Όσο κι αν φαντάζει οξύμωρο οι ηλικίες μας είχαν εμπεδώσει με πόνο τα μαρτύρια πατρίδας. Πολύ πριν βγάλουμε ταυτότητες, η πολιτογράφηση σε σκιές της νύχτας, ήρθε από μόνη της και περάσαμε  αγωνιστές. Όπλα μας οι τηλεβόες (τα χαρτονένια χωνιά, με τις μικρές φωνές μας στα στενά και πάντα πλάι στα αδέρφια μας τους ΕΠΟΝίτες, τσιλιαδόροι, γραφίστες με συνθήματα στους τοίχους και κυκλοφορία των προκηρύξεων).
Σαφώς και “τα πιτσιρίκια” της εποχής σαν έτοιμα από καιρό δεν έμειναν με σταυρωμένα χέρια περιμένοντας το μάννα. Αμολυτοί στα χόρτα, στους χοχλιούς και όπου ανακαλύπταμε μορφή τροφής (λαϊκά συσσίτια, στρατώνες των Γερμανών με προτεταμένο ένα τσίγκινο πιάτο) παλεύαμε για επιβίωση. Γύρω μας εξαθλίωση, μοναξιά. Χαμένοι στον αγώνα οι γονείς σε βουνά κι ανάπλαγα με πείσμα την αναζήτηση τροφής. Πειθαναγκασμένοι στη βιολογική νομοτέλεια, λέω να καταθέσω και εγώ προσωπική μαρτυρία για τη ελάχιστη συμμετοχή μου στον ωραίο αγώνα, όπως όλοι οι συνειδητοποιημένοι Ελληνες. Εφθασα γραμματέας Κέντρου Πόλης. Το στέκι μας, το ισόγειο ενός κτηρίου στην σημερινή γωνία Χιωτάκη και Α. Παπανδρέου.
Παιδικά παιχνίδια εποχής σε κάποια τραπέζια, σύνεργα παιδικής ζωγραφικής και συνωμοτική διανομή δουλειάς. Μερικές  φορές είχαμε παιδικά ΠΑΡΤΥ. Την είπαμε παιδική λέσχη για κάλυψη.
Η συμμετοχή σ’ αυτόν τον εξιδανικευμένο αγώνα σταματάει στην απελευθέρωση. Στη συνέχεια η ζωή παρέσυρε μερικούς από εμάς σε άλλες προτεραιότητες και χαθήκαμε, σε άλλους αγώνες χωρίς να συνθηκολογήσουμε ή να διαπραγματευθούμε τα ιδανικά της εφηβικής ηλικίας. Αυτά μας συνόδευσαν ως την ωρίμασή μας. Δεν απεμπολήσαμε ποτέ τα ιδανικά που μας γαλούχησαν και δεν απαρνηθήκαμε τα πιστεύω εκείνων των παιδικών χρόνων.
Ας σημειωθεί ότι η ζωή μας μέσα στους ποικιλόμορφους αγώνες της επιβίωσης δεν ήταν και ιδανική. Η μικρή μας ηλικία στα μάτια του κατεστημένου της εμφύλιας όσο και μετέπειτα περιόδου της μετεμφυλιακής, δεν ήταν στρωμένη με ρόδα. Σημειώματα από την ασφάλεια «για υπόθεση σας», όπως διατείνονταν, συχνές οχλήσεις προς νουθεσία και μουτζουρωμένα το πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων, συνόδευσε έως 11 χρόνια μετά και τα χρόνια της στρατιωτικής μας θητείας.
Που σημαίνει αν μη τι άλλο ότι η μαγιά ήταν η ενδεδειγμένη. Κράτησαν για αρκετά χρόνια οι ευπιστίες μας για κοινωνική δικαιοσύνη και σεβασμό στον πολίτη του Κράτους. Ώσπου χρόνια μετά την αμαρτία που την είπαν αρετή, όπως υποστηρίζει κι  ο ποιητής, όρμισαν βίαια οι διαψεύσεις και η αναλγησία. Φιρμάνια και τσιτσάτα δονούν τις ευαισθησίες των απλών ανθρώπων. Ζητούν οι κατά καιρούς εξουσίες περισσότερο από 70 χρόνια θυσίες και κατανόηση. Μην και πάνε στράφι οι κόποι του Λαού. Λεπτομέρεια αν αρκετοί από τα πλήθη βρίσκουν διέξοδο, στις μέρες μας στις αυτοκτονίες.
Η σημερινή κρίση κατέστη λίαν επίκαιρη για το ούτε λίγο ούτε πολύ την χρεώνουν στους εργαζόμενους. Τα δίκρανα της χρεοκοπίας τα πέρασαν αλώβητα στα golden boys, οι χιλιάδες διορισμένοι παρατρεχάμενοι της εξουσίας όπως καταγγέλλει και ο Λαζόπουλος. Αμετακίνητοι οι διοικητές των ΔΕΚΟ με τους επιβήτορες του άρχειν  στο κυνήγι των παχυλών μισθών. Οι βουλευτές, οι υπάλληλοι της βουλής με τους 16 μισθούς ετησίως. Η αποψίλωση όλων των κερδοφόρων ΔΕΚΟ, ΟΛΥΜΠΙΑΚΗ ΟΛΠ  ΟΤΕ κ.ά.. Η ντόπια εξουσία δεν μπορούσε να διορθώσει την γιγάντωση του πελατειακού Κράτους κι έκανε πάσα στην ΤΡΟΪΚΑ. Οψόμεθα στην οδύνη πάντων. Τη δικαίωση θα την αναζητά ο ερευνητής του μέλλοντος στα αποκαΐδια των ευπιστιών μας στους επερχόμενους αιώνες και στη διαγραφή των θυσιών της γενιάς μας.
Χιλιάδες άλλα στοιχεία που καταντά πολυλογία να αναφερθούν. Δεν μπορώ όμως να παραλείψω την ενίσχυση της τραπεζικής αξιοπιστίας με όσα τελικά δις τους εκχωρήθηκαν.
Τίποτα δεν διδάχθηκε η εξουσία και επιμένει φανατικά, Προκειμένου να ενισχύσει την αξιοπιστία και την δανειοληπτική ικανότητα διασπείρει φήμες και ψιθύρους ότι φταίει ο 13ος και ο 14ος μισθός το επίδομα αδείας και το δώρο του Πάσχα.
Ετσι φθάσαμε στον αποχαιρετισμό ονείρων και οραμάτων που πλέξαμε στις νεαρές ηλικίες.
Και πάλι όμως δεν τους χαρίζουμε την πίστη μας για ένα καλύτερο κόσμο.
Φλουρί Κωνσταντινάτο στη ψυχή μας το κρατάμε αμόλευτο κοντά 70 χρόνια, μαζί με την ιδέα της εναντίωσης σε κάθε μορφή υποδούλωσης της βούλησής μας.

Πηγή

Το ΕΑΜ ως κοινωνικός και εξουσιαστικός συνασπισμός. Μερικά προβλήματα

To E.A.M. ως κοινωνικός και εξουσιαστικός συνασπισμός. Μερικά προβλήματα.

του Χρήστου Τυροβούζη

 

Έχει ενδιαφέρον η απόπειρα για αξιοποίηση των εννοιών «συνασπισμός εξουσίας» και «κοινωνικό μπλοκ» κατά τη μελέτη της ελληνικής ιστορίας. Πολύ περισσότερο, όταν η θεωρητική σκευή των ιστορικών μας φαίνεται να εξαντλείται στις τεχνικές του αγγλοσαξωνικού εμπειρισμού, αν δεν περιορίζεται σ' έναν μαρξισμό κοινών τόπων, συναρθρωμένο με τα θέματα της κλασικής ιστοριογραφίας. Όμως εδώ το πρόβλημά μας είναι άλλο: κατά πόσο οι έννοιες που προαναφέρθηκαν μπορούν να φωτίσουν το χαρακτήρα και τα όρια της ελληνικής αντιστασιακής εμπειρίας και πόσο επιτυχής αποδεικνύεται η μια ή άλλη χρήση τους¹.

Μπορεί να γίνει αφετηριακά δεκτό ότι η ηγεμονία συγκροτείται προνομιακά στο πολιτικό και ιδεολογικό επίπεδο, πως δεν υπάρχει αυτόματη και φωτογραφική αντανάκλαση της ταξικής θέσης στην ιδεολογικοπολιτική στάση, καθώς και ότι ο ταξικός χαρακτήρας ενός ιδεολογικού μορφώματος (λ.χ. εθνικοαπελευθερωτικός λόγος του Ε.A.M.) είναι ζήτημα που σχετίζεται με την ηγεμονία και τη συγκυριακή συνάρθρωση των επιπέδων ενός ιστορικοκοινωνικού σχηματισμού². Αν και πώς τα σχήματα αυτά «επιβεβαιώνονται» απ' την ΕΑΜική εμπειρία, είναι πρόβλημα ανοικτό, που - σίγουρα - αξίζει να συζητηθεί.

Άμεση συνέπεια αυτών των θεωρητικών παραδοχών, στο θέμα μας, κάλιστα θα μπορούσε να είναι η ακόλουθη δέσμη θέσεων ή υποθέσεων: α) Η βαρύνουσα συμμετοχή στο αντιστασιακό κοινωνικό μπλοκ εργατών (και, γενικότερα, «λαού» με την πουλαντζιανή έννοια) δεν έκανε κυρίαρχη - ηγεμονική κάποια προλεταριακή και αντικαπιταλιστική ιδεολογία, ούτε απέκλειε το ενδεχόμενο ο «συνασπισμός εξουσίας» μέσα στο ΕΑΜικό συγκρότημα «άλλο βιολί να βαράει». Οι ενδείξεις είναι πολλές και τις γνωρίζουν, λίγο ή πολύ, όχι μόνο μάρτυρες - ιστορικά πρόσωπα αλλά και μαρξιστές ιστοριογράφοι³. β) Η ιδεολογία της εθνικής απελευθέρωσης και του συμμαχικού «διεθνισμού» είχε φορέα (και) το ΕΑΜικό πολιτικοκοινωνικό μπλοκ. Μολονότι αυτό αποτελούσε κάποια εγγύηση για τη δυνατότητα «προοδευτικής» φόρτισης αυτού του ιδεολογικού μορφώματος, το βέβαιο είναι ότι η πολιτική των ΕΑΜικών ηγετικών κύκλων (σύνδεση με το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής, συνεργασία με τους Άγγλους, ταλαντεύσεις της ΠΕΕΑ, Λίδανος κ.ο.κ.) το «αποκωδικοποίησε» - στη σφαίρα των «υλικών» κοινωνικοπολιτικών σχέσεων - μ' έναν τρόπο που όλοι (οφείλουμε να) γνωρίζουμε, γ) Καθώς «η ηγεμονία ουδέποτε αποτέλεσε ποσοτικό πρόβλημα»⁴ και, παράλληλα, «...το "αστικό κοινωνικό μπλοκ" αναφέρεται, πέρα από τις κυρίαρχες τάξεις βέβαια, σε τάξεις ή μερίδες τάξεων που χωρίς να είναι πολιτικά κυρίαρχες αποτελούν σε μια συγκεκριμένη συγκυρία κοινωνικά στηρίγματα του συνασπισμού εξουσίας...»⁵ δικαιούμαστε να υποστηρίξουμε ότι η ΕΑΜική ιδεολογία (και πρακτική) μπορεί ν' αντιστοιχούσε σ' ένα στενό ταξικό διάνυσμα και ο «λαός» των εργατών / υπαλλήλων / αγροτών απλώς να στήριζε τον ηγεμονικό συνασπισμό⁶.

Βέβαια αυτές οι υποθέσεις εργασίας απλώς αντιστρέφουν εκείνες τις υποθέσεις που απ' τη μαζικότητα, δραστικότητα κλπ. του ΕΑΜ συνάγουν τον επαναστατικό και αντιαστικό χαρακτήρα της Αντίστασης. Μένει, πριν απ' όλα, η προσκομιδή του εμπειρικού υλικού και η εκδίπλωση των συλλογισμών που θα μπορούσαν να στηρίξουν και επαληθεύσουν - με δεδομένους τους θεωρητικούς και μεθοδολογικούς όρους - την αντίθετη θέση. Ταυτόχρονα πρέπει να φωτιστούν πληρέστερα εκείνες οι «στιγμές» της αντιστασιακής περιόδου που - ενδεχομένως - δικαιολογούν (ή παράγουν) την ενθουσιώδη ανάγνωση και αποτίμηση του συνολικού φαινομένου.

Μια απ' τις κρισιμότερες ορίζουσες του προβλήματος είναι ο αντιφασιστικός χαρακτήρας της ελληνικής Αντίστασης. Είναι ιστορικά ελλιπής η ερμηνεία που θεωρεί τον αντιφασισμό του ΚΚΕ (και του ΕΑΜ) γέννημα των ιδιαίτερων συνθηκών και γεγονότων του 1940-41 ή και της χιτλερικής επιδρομής στη Σοβιετική Ένωση. Επρόκειτο όμως για ιδεολογία και πολιτική βασισμένη σ' έναν πιο σύνθετο συνειρμό παραστάσεων, καθώς το ΚΚΕ: α) Είχε απ' το 1934 και εφεξής αντιφασιστικό (εννοούσε: αντιδικτατορικό) προσανατολισμό, διερευνώντας το έδαφος για πολιτικές και κοινωνικές συμμαχίες⁷ ικανές ν' αποτρέψουν την αντιδημοκρατική εκτροπή, δηλαδή την ανάκαμψη της μοναρχίας και την αναίρεση της συνταγματικής νομιμότητας. β) Ταλαντευόταν ανάμεσα στην καταδίκη των αστικών κομμάτων και τάσεων ως άμεσων εκφραστών του «αστοτσιφλικάδικου» κοινωνικού μπλοκ (και προαγωγών της «ανωμαλίας») και τη συμπόρευση με το τμήμα τους που θα ήταν διατεθειμένο να συμπράξει στην ανάσχεση της «κλίκας» ή «συμμορίας» που απεργαζόταν τον εκφασισμό⁸. γ) Τροποποίησε - για λίγο - τον αντιφασισμό του από «εθνικοαπελευθερωτικό» («...στον αγώνα αυτό που διευθύνει η κυβέρνηση Μεταξά...») σε «συνεπή»: πάγια αντίθεση στον Άξονα, ανάγκη για απεμπλοκή από τα ιμπεριαλιστικά σχέδια των Αγγλογάλλων, καταδίκη της ελληνικής προέλασης στην Αλβανία, προπαγάνδιση της ανατροπής του δικτατορικού καθεστώτος⁹, δ) Εξειδίκευσε τον αντιιμπεριαλισμό του σε αντιαξονισμό και αποδέχτηκε το «συμμαχικό» κώδικα αξιών: αντιφασισμός δημοκρατισμός, πίστη στην αρχή της αυτοδιάθεσης, πολιτικοστρατιωτική σύγκλιση σ' ελάχιστη - αλλά πάγια - κοινή βάση¹⁰.

Η αντιφασιστική αρχή υπερκαθόρισε - μαζί με την εθνικοαπελευθερωτική προτεραιότητα - τους άλλους άξονες της αντιστασιακής ιδεολογίας, νομιμοποιώντας ταυτόχρονα και κάποιες ουσιώδεις επιλογές στο πολιτικό πεδίο. Έτσι η «δημοκρατία» ορίζεται, βασικά, ως ανάκτηση αναπλήρωση της έκπτωτης προμεταξικής νομιμότητας και ταυτόχρονα παραπέμπεται στο μεταπολεμικό μέλλον. Σε πολιτικό πρόταγμα της Αντίστασης αναγορεύεται το κοινωνικό κράτος δικαίου, ενώ οι διεκδικητικοί αγώνες στην πόλη, ακόμη κι όταν έχουν επίδικο ζήτημα «αντικειμενικά» πολιτικό, συνήθως, λειτουργούν αμυντικά και πάντως δεν υπάγονται σ' έναν συνολικό εναλλακτικό σχεδιασμό. Επιπλέον το πολιτικό πλαίσιο του ΕΑΜ οριοθετούσε (αν δεν ευνούχιζε) τις κοινωνικές αντιθέσεις και διεκδικήσεις που γεννούσε η κατοχική πραγματικότητα, με κατάληξη την αποθάρρυνση ή και καταστολή των ριζοσπαστικότερων κοινωνικών στοχεύσεων".

Κατά συνέπεια, όσο σωστό είναι ότι το ΚΚΕ καθοδηγούσε το ΕΑΜ, άλλο τόσο είναι αλήθεια ότι η ΕΑΜική ιδεολογικοπολιτική πλατφόρμα καθοδηγούσε το ΚΚΕ. Ο κομφορμισμός, ο οικονομισμός, ο πρακτικισμός και η εθνικοενωτική μονοϊδέα του ΚΚΕ (μέσα στο ΕΑΜ), δεν είναι - τόσο - συνέπειες της εμμονής του σε δόγματα ή της ευθυγράμμισης του με «έξωθεν» ντιρεκτίβες, όσο οργανικά και λειτουργικά στοιχεία μιας πολιτικής που επιδίωκε τη συμπαράταξη εργατών και εμποροβιοτεχνών¹², αγροτών και καθηγητών πανεπιστημίου, ανταρτών και ταγματαρχών¹³.. . Έτσι, έφθασε να επαγγέλλεται «Λαοκρατία και Σοσιαλισμό», ενώ απέφυγε ακόμη και ν' αναφερθεί στην επικαιρότητα τους¹⁴, οικοδομούσε Λαϊκή Αυτοδιοίκηση και Δικαιοσύνη (το Μάρτη του '44 και κεντρική εξουσία), αλλά επιδίωκε συμμετοχή σε κυβέρνηση των παλιών πολιτικών, έδινε στον ΕΛΑΣ εμβέλεια τακτικού στρατού και ταυτόχρονα πανηγύριζε για την πρόσδεση του στο Στρατηγείο Μέσης Ανατολής¹⁵. Έγινε κόμμα εθνικό διαταξικό και, σ' αυτή τη βάση, ηγεμονικό. Όμως η πολιτική συμμαχία αντίπαλων κοινωνικών τάξεων δεν μπορεί να βασίζεται (παρά μόνο «προγραμματικά») σ' ένα κράμα ή «μέσο όρο» των προγραμμάτων ή ειδικών ενδιαφερόντων τους¹⁶. Κι αυτό που κυριάρχησε στην πολιτική του ΕΑΜ δεν ήταν ο σοσιαλισμός αλλά το κράτος προνοίας. Τέλος, αυτό που κυριάρχησε στην ελληνική πολιτική (από το φθινόπωρο του '44) ήταν ο «μοναρχοφασισμός» και η «ξενοκρατία»...

Εκείνο όμως που αποκάλυψε τα όρια και τις δουλείες του ΕΑΜ (απέναντι στις αστικές μερίδες της κοινωνικής του βάσης, την αυτοεξόριστη πολιτική ηγεσία και τους Συμμάχους) ήταν η συμπεριφορά του στο κομβικό ζήτημα της εξουσίας, θέμα εξουσίας - καταναγκαστικής (ή) και συναινετικής κανονικοποίησης των βασικών κοινωνικών σχέσεων - είχε τεθεί τουλάχιστο από τα τέλη του '42: σχέσεις ανταρτικών ομάδων και κοινοτικού πληθυσμού, διοίκηση τοπικών και ευρύτερων υποθέσεων στις ελεύθερες περιοχές, διευθέτηση έννομων διαφορών, ενιαία κεντρικη δομή πολιτικοστρατιωτικής εξουσίας, θέμα διεθνούς αναγνώρισης και στήριξης κ.ο.κ. Μια σειρά από επιλογές και γεγονότα πείθουν ότι η μετριοπάθεια του ΕΑΜ (και, κατά κύριο λόγο, του ΚΚΕ) εκπορευόταν απ' τη θεμελιώδη απόφαση του να διεκδικήσει, μέσα απ' τη συνέχεια του κοινωνικού, πολιτικού και στρατηγικού STATUS, καταρχήν την εισδοχή του και, ταυτόχρονα, την βαρύνουσα συμμετοχή του στο πολιτικό σύστημα της χώρας:

α) Κενό θεωρίας και πολιτικής στο πρόβλημα της διοίκησης της ελεύθερης ορεινής Ελλάδας¹⁷.

β) Επιφυλακτική ή αρνητική αντιμετώπιση των συναφών πρωτοβουλιών σε τοπικό επίπεδο¹⁸.

γ) Συμπίεση των ταξικών αγώνων ως το σημείο που επέτρεπαν τα κοινωνικοοικονομικά συμφέροντα των - κατά ΕΑΜ - συμμάχων της «εργατιάς» και «φτωχομεσαίας αγροτιάς»¹⁹.

δ) Υπόκλιση και προσχώρηση στα ηθικά θέματα και τις συντηρητικότερες εκφάνσεις της κυρίαρχης ιδεολογίας²⁰.

ε) Περιστολή ή τεχνοκρατική αποστέωση των ριζοσπαστικότερων αρχών και λειτουργιών της Λαϊκής Εξουσίας, μέσα από μια τεχνική λειτουργιστική σύλληψη της Racio και της δυναμικής των θεσμών Λαϊκής Αυτοδιοίκησης και Δικαιοσύνης²¹.

στ) Καθυπόταξη της νέας δικαιοταξίας στο σχεδιασμό και τις προοπτικές που έθεταν τα αστικά ιμπεριαλιστικά κέντρα εξουσίας²².

Γι αυτό, το ΕΑΜ δεν αποτέλεσε - στην κυριολεξία - τον ένα πόλο κάποιας «δυαδικής εξουσίας», στα πλαίσια επαναστατικής κατάστασης²³. Στο πολιτικό επίπεδο (και στα ελλαδικά πλαίσια) ήταν - ή θα μπορούσε να ήταν - η μοναδική εξουσία. Ταυτόχρονα πολιτική εξουσιαστική παρουσία είχαν, στον ίδιο χώρο, η SOE και - κατά δεύτερο λόγο - η «εξόριστη» πολιτική ηγεσία. Όμως, στο καθαρά κοινωνικό ταξικό πεδίο, οι αστικές σχέσεις κυριαρχίας - παραλές τις αναδιατάξεις της περιόδου - αναπαράγονταν, όχι τόσο γιατί οι Άγγλοι και οι κύκλοι του Καΐρου ασκούσαν αποτελεσματικά κάποια στρατιωτικοπολιτική εξουσία, όσο γιατί το κυρίαρχο ΕΑΜ ΕΛΑΣ, εκφράζοντας εύθραυστες κοινωνικές συμμαχίες, ασκούσε - στα κομβικά ζητήματα - αστική πολιτική²⁴. Κάτω απ' την καθοδήγηση του ΕΑΜ αναπτύχθηκε ένα πράγματι μαζικό, μαχητικό, αποτελεσματικό και πολύπλευρο κίνημα Αντίστασης, η δυναμική του οποίου - αναγκαστικά - άγγιζε διαρκώς το θέμα της κοινωνικής και πολιτικής εξουσίας. Όμως οι ειδικοί ιστορικοί όροι της περιόδου (οξύτατα προβλήματα ευρύτατων στρωμάτων²⁵, πλατειά αποδοχή του εθνικοαπελευθερωτικού στόχου, σύγκλιση επιδιώξεων ανάμεσα στις εγχώριες δυνάμεις και τους Συμμάχους κ.ο.κ.) από το ένα μέρος και ο χαρακτήρας των βασικών επιλογών της ΕΑΜικής ηγεσίας από το άλλο, οδήγησαν τελικά στην υποταγή των στοιχείων «τομής» στα στοιχεία «συνέχειας». Η βίαιη ανάκαμψη του προπολεμικού κράτους επισφράγισε αυτή τη διαδικασία, ενώ το «δεύτερο αντάρτικο» ήταν - στην ουσία - η ρήξη του κελύφους στο οποίο είχε εγκλείσει το ΕΑΜ τις αντικαπιταλιστικές κοινωνικοπολιτικές δυνάμεις...

 

Σημειώσεις

^{1. Ενδιαφέρουσα (και μάλλον μοναδική) η προσπάθεια των Χ. Βερναρδάκη και Γ. Μαύρη. «Τα κοινωνικά μπλοκ και οι σχέσεις εκπροσώπησης στη σύγχρονη ελληνική ιστορία...». Όσα ακολουθούν είχαν κίνητρο τις απόψεις που αναπτύσσουν στο Α' κεφάλαιο του πρώτου μέρους, («Θέσεις», τεύχος 20. σελ. 47-63 και σημειώσεις, σελ. 75-83).}

^{2. θεωρητικές αρχές του Ν. Πουλαντζά («Οι κοινωνικές τάξεις στο σύγχρονο καπιταλισμό», στα ελληνικά Αθήνα 1981) και του Ε. Λακλάου («Πολιτική και ιδεολογία στη μαρξιστική θεωρία», στα ελληνικά Αθήνα 1983).}

^{3. Από τα ιστορικά πρόσωπα, χαρακτηριστικές είναι οι μαρτυρίες και απόψεις του Γ. Μπέικου, πρωτεργάτη της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης και Δικαιοσύνης στα 1942-43 (στη δυτική Στερεά). όπως καταγράφονται στο βιβλίο του «Η λαϊκή εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα», Αθήνα 1979. κυρίως τόμος II, σελ. 34-5, 166 επόμ., 1236, 219 επόμ. και πρώτιστα σελ. 224-34, 297 επόμ. και 332342. Από τους ιστοριογράφους, ιδιαίτερα ο Ν. Ψυρούκης υπογραμμίζει τον μικροαστικό εθνικοενωτικό επικαθορισμό της ελληνικής Αντίστασης, στην «Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας», πρώτος τόμος, Αθήνα 1983, σελ. 117 επόμ.}

^{4. Χ. Βερναρδάκης και Γ. Μαύρης, ο.π., σελ. 63.}

^{5. Στο ίδιο, σελ. 50.}

^{6.. Καταρχήν, στο θεωρητικό επίπεδο, δεν είναι σαφές αν ο «συνασπισμός εξουσίας» (ή και το «κοινωνικό μπλοκ») περιλαμβάνει και πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις ούτε ποιες ισορροπίες συναρθρώσεις υπάρχουν μεταξύ τους. Πιο εμπειρικά: Επειδή στις οργανώσεις και - σ' ένα βαθμό στα εξουσιαστικά κέντρα του ΕΑΜ παρατηρείται «λαϊκή» πλειοψηφία, αυτό έχει σαν συνέπεια μια «λαϊκή» ιδεολογία και πολιτική; Είναι «ένα και το αυτό» η πολιτική ηγεσία των Σβώλου, Τσιριμώκου κ.ά. και τα δύο ή δυόμισι εκατομμύρια των οργανωμένων αντιστασιακών; Άραγε η σύμπραξη εργατοαγροτών, μικροαστών και αστών οδηγούσε, στο πολιτικό επίπεδο, σε μια γραμμή και πρακτική «μέσων όρων» - «συνισταμένη» ενός συσχετισμού δυνάμεων; Μήπως κάποια πολιτική και ιδεολογία, έκφραση συγκεκριμένου συνασπισμού εξουσίας, υπερκαθόριζε τελικά ολόκληρη την ΕΑΜική πολιτεία; Και τι σημαίνει το γεγονός ότι, σε αισθητό βαθμό, στο τεράστιο οργανωτικό δίκτυο της Αντίστασης (ΕΑΜ ΕΛΑΣ ΕΠΟΝ Αετόπουλα Εθνική Αλληλεγγύη κ.ο.κ.) φαινόταν να κυριαρχεί η μαζική εκτελεστική εργασία (πρβλ. Πέτρου Ανταίου «Συμβολή στην ιστορία της ΕΠΟΝ», Β', Αθήνα 1979, σελ. 402 - έκθεση ΕΠΟΝ Θεσσαλίας; «Η βελόνα δεν πέφτει από τα χέρια της ΕΠΟΝίτισσας») και η «προσκοπική» ιδεολογία, ενώ το ιδεολογικοπολιτικό κριτήριο υπολειτουργούσε και ο έλεγχος «από τα κάτω» ήταν αμφίβολος; (Πρβλ. αποτίμηση Γ. Μπέικου, ο.π., II, σελ. 324: «Οι Ρουμελιώτες κομμουνιστές... δίνανε την ύστερνη μπουκιά τους, ψωμί για τον αγώνα. Αψηφούσανε κινδύνους, δε λογαριάζανε κόπους. Αλλά ο καινοτόμος προβληματισμός τους καχεκτικός... Ενθουσιώδεις κι άδολοι, δεχότανε αλάθητο, θέσφατο ό,τι «κατέβαζε» η καθοδήγηση. Κι αν σε κανέναν κάποιο πολιτικό αισθητήριο, κάποιο ένστικτο, του έβαζε στο μυαλό κάποια διαφορετική σκέψη ή μια αμφιβολία, θα έσπευδε να μεμφθεί εαυτόν για το "λάθος" του...»).}

^{7. Επρόκειτο για τη γραμμή του «ενιαίου μετώπου των εργατών» και - σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο - του «κοινού μετώπου», στο νοητό περίγραμμα του οποίου χωρούσε ακόμη και το Λαϊκό Κόμμα, αρκεί να ενδιαφερόταν για την προάσπιση της συνταγματικής τάξης. Στον εργατικό χώρο, το ΚΚΕ επαναθεώρησε τη θέση του απέναντι στα ρεφορμιστικά συνδικάτα. Τέλος, στις 19.2.1936 υπέγραψε το γνωστό συμφωνητικό Σοφούλη Σκλάβαινα. Για όλα αυτά βλ. Απόφαση της Κ.Ε. του ΚΚΕ, «Ριζοσπάστης» 24.4.1934, «Ανοιχτό γράμμα του ΚΚΕ και της Ενωτικής ΓΣΕΕ», «Ριζοσπάστης» 9.9.1934, «Σύμφωνο κοινής δράσης ενάντια στη στρατιωτικοφασιστική δικτατορία», «Ριζοσπάστης» 6.10.1934, Απόφαση της Κ.Ε. του ΚΚΕ της 12.10.1935, στην «Κομμουνιστική Επιθεώρηση», τεύχος 16, 21.11.1935, Κείμενο του Συμφωνητικού Παλλαϊκού Μετώπου - Φιλελευθέρων, «Ριζοσπάστης» 3.4.1936, Απόφαση της Κ.Ε. του ΚΚΕ της 14.5.1936, «Ριζοσπάστης» 17.5.1936 και Β.Α. Νεφελούδη «Ακτίνα θ'», Αθήνα 1974, σελ. 537 και 65 επόμ.}

^{8. Όλα τα παραπάνω ντοκουμέντα του ΚΚΕ και ιδίως το «Ανοιχτό γράμμα» και το «Σύμφωνο κοινής δράσης...» εκφράζουν, βασικά, τη θέση ότι η στρατιωτική δικτατορία και ο φασισμός είναι αποτελέσματα της συνωμοτικής δράσης ολιγάνθρωπων πυρήνων και όχι μορφές αστικής κυριαρχίας δομικά προσδιορισμένες.}

^{9.Β' ανοιχτό γράμμα του Ν. Ζαχαριάδη, από 26.11.1940, που αναδημοσιεύεται στο βιβλίο «Ν. Ζαχαριάδη, Επιλογή Έργων», Αθήνα, χ.χρ. (έκδοση: Πρωτοπόρος), σελ. 134. Επίσης, Αχιλλέα Παπαϊωάννου «Η Διαθήκη του Νίκου Ζαχαριάδη», Αθήνα 1986, σελ. 423.}

^{10. Ο Χάρτης του Ατλαντικού και η Διακήρυξη της Τεχεράνης αποτέλεσαν την ιδεολογική συμπύκνωση αυτής της «διεθνιστικής» σύγκλισης ιμπεριαλιστικών χωρών και Σοβιετικής Ένωσης. Σ' αυτήν βάσισε τις αυταπάτες του και το ΕΑΜ, προεξάρχοντος του ΚΚΕ. Για την αποδοχή των Άγγλων ως εγγυητών της ομαλής - δημοκρατικής εξέλιξης ενδεικτική η προκήρυξη του. ΕΑΜ, δημοσίων υπαλλήλων 9ου τομέα της 3.10.1943. μια δεύτερη του ΕΑΜ Αθηνών με ημερομηνία 12.10.1943 και μια ακόμη της Κ.Ο.Α. του ΚΚΕ, χ.χρ. (όλες στα Γ.Α.Κ., όπως στη σημείωση 12) που διακηρύσσει: «Ελληνικέ Λαέ... μη φοβηθείς πως θα γυρίσει ο λαομίσητος βασιλιάς. Οι σύμμαχοι θα σεβαστούν τη θέληση του συμμάχου τους Ελληνικού Λαού... Ο Κριπς, μέλος της Αγγλικής κυβέρνησης, είχε κιόλας δηλώσει: Οι λαοί των σκλαβωμένων χωρών είναι ελεύθεροι να διαλέξουν το πολίτευμα που τους αρέσει, διάφορο αν αυτό αρέσει στους συμμάχους...». Βλ. και σημειώσεις 15 και 22.}

^{11. Ενδεικτικά, η κεντρική ηγεσία του ΚΚΕ (και του ΕΑΜ) καταδίκασε τις καταλήψεις τσιφλικιών από ακτήμονες, που είχαν την ενθάρρυνση των τοπικών του στελεχών, στα χωριά Μαυρομάτα (14.500 στρέμματα) και Κορίτσα (4000 στρέμματα) της Ευρυτανίας, το Δεκέμβριο του '42. Βλ. Γ. Μπέικου, ο.π., Α', σελ. 503 επόμ. και Β' σελ. 166 επόμ. Ο αντιστασιακός Λαζ. Αρσενίου («Η Θεσσαλία στην Αντίσταση», Α', α' έκδοση Λάρισα 1966, σελ. 320 και επόμ.) χαρακτηρίζει τους καταληψίες «αδιάφορους άρπαγες» και θεωρεί ευτύχημα το ότι στη Θεσσαλία, σύμφωνα με την πατριωτική γραμμή του ΕΑΜ, δεν συνέβησαν αντίστοιχα επεισόδια. Εξάλλου ο Κ. Μπίρκας («Γιατί πολεμήσαμε. Η αλήθεια και το ψέμα για την Εθνική Αντίσταση», β' έκδοση, Αθήνα, χ.χρ., σελ. 129) κατευνάζει τους ανησυχούντες με τις ακόλουθες εξηγήσεις: «...Δεν επρόκειτο καν για μόνιμη κατάληψη, ούτε απαλλοτρίωση της τσιφλικάδικης γης. Απλώς γινόταν μια προσωρινή νομή της για την εξυπηρέτηση των αναγκών της στιγμής και του Αγώνα...».}

^{12. Χαρακτηριστική μια προκήρυξη του τομέα εμπόρων - επαγγελματιών - βιοτεχνών Αθήνας του ΚΚΕ (χ.χρ., φθινόπωρο του '43, στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχείο Ηρ. Πετμεζά, φάκελος Κ52 Β1), η οποία διαβεβαιώνει ότι «...Η ΛΑΪΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ δεν καταργεί την ιδιοκτησία. Απεναντίας μάλιστα θα την προστατεύσει από τους υπερβολικούς φόρους και τ' άλλα βάρη... θα ενισχύσει τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρας για την αύξηση του Εθνικού και ιδιωτικού εισοδήματος και θα μπορέσει έτσι να κινηθεί και να ευημερήσει το εμπόριο...».}

^{13. Ενδεικτική η συναρίθμηση των μεσαίων στρωμάτων της πόλης, μερίδας των αξιωματικών και μιας μερίδας της αστικής τάξης στο ΕΑΜικό μπλοκ απ' τον Πέτρο Ρούσσο (παράθεση των Χ.Β. και Γ.Μ., ο.π., σελ. 76, σημείωση 5). Ακόμη, κείμενο του ΕΑΜ με «θέσεις πάνω στην τρέχουσα κατάσταση» της 6.10.1943 (Γ.Α.Κ., ο.π.), που προσκαλεί «όλα τα εθνικά στοιχεία... ανεξάρτητα από τις πολιτικές και κοινωνικές πεποιθήσεις τους».}

^{14. Μεταξύ άλλων, αποκαλυπτική η θέση του Γ. Σιάντου, όπως εκφράστηκε σε Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ, το Δεκέμβριο του 1942: «Όσοι αποκρούουν τη σημερινή εθνικοαπελευθερωτική μας πολιτική εν ονόματι τάχα του "ορθόδοξου μαρξισμού" ή είναι απλοί δογματιστές και φρασεολόγοι ή είναι όργανα των εχθρών της χώρας και του λαού μας...» (Δημοσιεύτηκε στην «Κομμουν. Επιθεώρηση», φύλλο 10, Φλεβάρης 1943).}

^{15.. Αυτό έγινε - επίσημα - στις 5 Ιουλίου 1943. Υπάρχουν - αλλά δεν έγινε δυνατό να εντοπιστούν και ν' αξιοποιηθούν, καθώς τα χρονικά όρια για τη σύνταξη αυτής της παρέμβασης ήσαν στενά - κείμενα του «Ριζοσπάστη», της «Ελεύθερης Ελλάδας» και άλλων αντιστασιακών εντύπων που εκλαμβάνουν την υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο Σ.Μ.Α. ως τιμητική χειρονομία αναγνώρισης του εκ μέρους των Συμμάχων. Απ' τη μαρτυρία του Σ. Σαράφη συνάγεται ότι η ηγεσία του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ ενώ - στις διάφορες φάσεις των διμερών επαφών - είχε συνείδηση των κινδύνων που συνεπαγόταν η ευθυγράμμιση με τη βρετανική στρατηγική και απέκρουε καταρχήν τις διάφορες αξιώσεις των Άγγλων πρακτόρων, τελικά προσχωρούσε - προτείνοντας κάποιες τροπολογίες στις θέσεις των τελευταίων. Βλ. το βιβλίο του «Ο ΕΛΛΑΣ», Αθήνα 1984, σελ. 924, 113 επόμ. και ιδίως τις εκμυστηρεύσεις του ότι: «...το συμφωνητικό αυτό αναγνώριζε στους Άγγλους τη διεύθυνση του αγώνα και δικαίωμα ανάμιξης τους στα εσωτερικά μας, καταργώντας την ανεξαρτησία μας...» (σελ. 92), ότι ο ΕΛΑΣ ανέλαβε να εκτελεί τις επιχειρήσεις που αποφάσιζε η βρετανική Στρατιωτική Αποστολή, εφόσον αναγνωρίστηκε ως συμμαχικός στρατός που βρισκόταν υπό τις διαταγές του Σ.Μ.Α. (ιδίως σελ. 1389), και ότι δεν προχώρησε η συγκρότηση κοινού στρατηγείου με τ' ανταρτικά κινήματα της Αλβανίας και της Γιουγκοσλαβίας επειδή «το Γενικό στρατηγείο του ΕΛΑΣ, που έκανε επιχειρήσεις σύμφωνα με τις διατάξεις του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής, δεν ήταν δυνατό να δεχθεί τέτοιο πράγμα...», (σελ. 154). Έτσι το ελληνικό αντάρτικο έμενε χωρίς εθνική στρατηγική και χωρίς αυτόνομο διεθνιστικό προσανατολισμό, εκτελώντας μόνο τις - οδυνηρές για τους αμάχους - επιχειρήσεις αντιπερισπασμού και παραπλάνησης που προέβλεπαν οι σχεδιασμοί του Σ.Μ.Α.}

^{16. Πρβλ. κριτική του Έρνεστ Μαντέλ στη στρατηγική του ΓΚΚ για «λαϊκό μέτωπο», στο κείμενο του «Απάντηση στον Αλτουσέρ και στον Ελλενστέιν», στα ελληνικά Αθήνα 1980, ιδίως σελ. 39 επόμ.}

^{17.. Γ. Μπέικου, ο.π., Ι, σελ. 289-292, 360-4, 455 επόμ. και II σελ. 29-79 και Θανάση Χατζή «Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε», II, Αθήνα 1977, σελ. 340.}

^{18.. Αποκαλυπτική η μαρτυρία του Γ. Μπέικου, ο.π., Ι, σελ. 239-40, II, σελ. 224-234 και 313 επόμ., σύμφωνα με την οποία η κεντρική ηγεσία του ΚΚΕ αντιτάχθηκε στην πρωτοβουλία των τοπικών του στελεχών να διοργανώσουν στην Ευρυτανία θεσμούς Λαϊκής Αυτοδιοίκησης και Δικαιοσύνης (Κώδικας Ποσειδώνας, Δεκέμβριος του '42). Πρβλ. άποψη Λαζ. Αρσενίου («Η Θεσσαλία στην Αντίσταση», 6' έκδοση Λάρισα 1977, Α', σελ. 335) ότι, στο Θεσσαλικό χώρο, ο «κώδικας Προσειδώνα» ήλθε αλλά δεν εφαρμόστηκε, ενώ ως τα μέσα του '43 διατηρήθηκαν τα διορισμένα απ' τον Μεταξά δημοτικά και κοινοτικά συμβούλια (Β', σελ. 301-6), κυρίως νια ν' αποφύγουν τα στελέχη του ΕΑΜ τη φθορά που επιφέρει η άσκηση εξουσίας (σελ. 302) και να υλοποιηθεί η πατριωτικήακομμάτιστη κλπ. γραμμή της οργάνωσης.}

^{19.. Βλ. σημείωση 11.}

^{20.. Γίνεται λόγος κυρίως για τις αρχές και θέσεις των ΕΑΜικών οργανώσεων (και, φυσικά, του ΚΚΕ) σε θέματα κοινωνικής και ειδικότερα οικογενειακής ηθικής, αγωγής της νεολαίας, σχέσεων ανάμεσα στα δυο φύλα και θρησκευτικής ζωής. Σταχυολογούμε ενδεικτικά: α) Την πρόταση του Δημ. Γληνού - και όχι μόνο αυτού - να χαρακτηρίζονται πόρνες και να διαπομπεύονται - να χαράσσεται μάλιστα στο μάγουλο τους το γράμμα «Π» - οι γυναίκες που έχουν ερωτικές σχέσεις με τους κατακτητές («Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ», έκδοση του ΕΑΜ, Αθήνα Σεπτέμβριος 1942, στο κεφάλαιο «οι μορφές της πάλης»), 6) τη λογική της «συνειδητής πειθαρχίας» στα πλαίσια του ΕΛΑΣ, που αν δεν συνεπαγόταν πάντοτε την υποστολή της κριτικής διάθεσης, σίγουρα αναπαρήγαγε τη στατοκρατική αρχή «πρώτα εκτελούνται οι διαταγές και ύστερα ακούγονται τα όποια παράπονα» (Βλ. ανταπόκριση με τίτλο «η αντάρτικη δημοκρατία», στην «Επιμελητεία», όργανο της Ε.Τ.Α., φύλλο 3, 1.9.1943, στα Γ.Α.Κ., ο.π.), γ) τη μικροαστική αφοσίωση στην οικογένεια και την άκριτη αποδοχή της θρησκείας και της Εκκλησίας (χαρακτηριστική η προκήρυξη των εμπόρων κλπ. του ΚΚΕ (σημείωση 12) που διαβεβαιώνει ότι: «Η ΛΑΪΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ... δεν διαλύει την οικογένεια. Το αντίθετο, θα την εξυψώσει, θα την ενισχύσει, δίνοντας της τα απαραίτητα οικονομικά μέσα για να ζήσει με αγάπη, χωρίς γκρίνιες και χωρίς τη διαφθορά των κοριτσιών... Δεν διαλύει την θρησκεία. ..» Σχετικά με την Εκκλησία χαρακτηριστική μια Απόφαση της Κ.Ε. του ΚΚΕ της 28.11.1943, που δημοσιεύεται στο «ΚΚΕ, τα Επίσημα Κείμενα», Ε', Αθήνα 1981, σελ. 1834. Επίσης ο Άρης Βελουχιώτης, στο «λόγο της Λαμίας» διαβεβαίωνε ότι η οικογενειακή ηθική κινδύνευε απ' τους αστούς και όχι απ' το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ, και δ) τις διάφορες διατυπώσεις μιας «προσκοπικής» δεοντολογίας - ηθικής (εγκράτεια, εργατικότητα, πειθαρχία, υψηλό φρόνημα κ.α.) που απευθυνόταν σ' όλα τα οργανωμένα μέλη.}

^{21.. Χαρακτηριστική η λειτουργιστική αντίληψη που διαποτίζει τις θέσεις που διατύπωσε ο Γ. Σιάντος στη σύνοδο του Εθνικού Συμβουλίου γύρω απ' την Αυτοδιοίκηση. Αντιλαμβάνεται το θεσμό όχι τόσο σαν πεδίο αδιαμεσολάβητης λαϊκής εξουσίας όσο σαν το εργαλείο που θα στηρίξει την ανοικοδόμηση της χώρας. Πρέπει να σημειωθεί ότι στις δύο κωδικοποιήσεις του καλοκαιριού του '43, στον κώδικα του ΕΑΜΕΛΑΣ που ίσχυσε από 1.1.1944 και στον κώδικα της ΠΕΕΑ (Πράξη 55, της 12.8.1944) υποβαθμίζεται και τελικά καταργείται η αρμοδιότητα της Λαϊκής Συνέλευσης, ενώ και στη Λαϊκή Δικαιοσύνη ανακάμπτει η τυπικότητα, ο επαγγελματισμός και ο κεντρικός έλεγχος. Πάντως το ερώτημα αν μια εκδοχή Λαϊκής Δικαιοσύνης είναι δυνατό - και σκόπιμο - ν' αποφύγει τα αρχετυπικά στοιχεία της μορφής «τακτική Δικαιοσύνη - δικαστήριο» παραμένει ανοιχτό. Βλ. Michel Foucault "Sur la justice populaire debat avec les maos", στο "Temps modernes" (310) και πρόσφατη ελληνική μετάφραση. Για όλα αυτά υπάρχουν πολλές πηγές και μαρτυρίες, καθώς και σχετικά κεφάλαια αδημοσίευτης διδακτορικής διατριβής, που είναι αδύνατο να μεταφερθούν εδώ. Ανάμεσα στα ντοκουμέντα ξεχωρίζουν τα (πλήρη) πρακτικά της Λαϊκής Επιτροπής Αργαλαστής Πηλίου και μερικές αποφάσεις Λαϊκών Δικαστηρίων.}

^{22.. Είναι χαρακτηριστικό ότι, κατά τις πρώτες μέρες του Αυγούστου του '43, παράλληλα με την έγκριση του «Κώδικα Στερεάς» από τους λειτουργούς των λαϊκών θεσμών (Γαρδίκι 8.8.1943), θεσπίστηκε και η Απόφαση 6 του Κ.Γ.Σ. με τη σύμπραξη του ΕΛΑΣ και τη διεύθυνση των Άγγλων, που είχε αντίστοιχο σκοπό και εκτόπισε (σε μεγάλο βαθμό) τη ΕΑΜική αντιστασιακή θεσμοθέτηση. Εξάλλου η ΠΕΕΑ, ενώ το Εθνικό Συμβούλιο συνεδρίαζε στις Κορυσχάδες, διαπραγματευόταν στο Λίβανο τη συμμετοχή της σε κυβέρνηση «εθνικής ενότητας». Έτσι το μεγαλύτερο μέρος του σημαντικού νομοθετικού της έργου (και πρώτιστα εκείνο που διοργάνωσε την Αυτοδιοίκηση και τη Δικαιοσύνη) δεν ίσχυσε ποτέ. Και γι' αυτό το θέμα υπάρχει πρωτότυπο και αποκαλυπτικό υλικό...}

^{23.. Άποψη των Χ.Β. και Γ.Μ., ο.π., σελ. 56.}

^{24.. Ιδιαίτερη σημασία έχει ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται το ΕΑΜ τη νομιμοποίηση της πολιτικής εξουσίας: φαινόταν να δέχεται ότι το οργανωτικό, διοικητικό και τεχνικό δίκτυο του ΕΑΜ ΕΛΑΣ, από τη μια και οι φυγάδες δικτατορίσκοι και αυλικοί του Καίρου από την άλλη, είχαν την ίδια αμφίβολη νομιμοποίηση, ως τη στιγμή που με Εθνοσυνέλευση και εκλογές ο λαός θ' αποφαινόταν στιγμιαία για τις δύο περιπτώσεις...}

^{25.. Ας μη φανταστούμε ότι η σχέση εκπροσώπησης ανάμεσα στο ΕΑΜ και τη μια ή την άλλη κοινωνική μερίδα ήταν, σ' όλες τις περιπτώσεις, γνήσια και αρραγής, ούτε πως η μαζικότητα των οργανώσεων του οφειλόταν πάντοτε σε εθελούσιες και συνειδητές προσχωρήσεις. (Δεν υπονοούνται εδώ τυχόν υποχρεωτικές στρατολογήσεις, αλλά συζητούνται παράγοντες όπως η ψυχολογική πίεση, η συνήθεια και η μίμηση, η ανάγκη και ο υπολογισμός κ.ο.κ.).}

^{Θέσεις, Τεύχος 21, περίοδος: Οκτώβριος - Δεκέμβριος 1987}  

Κώδικας Ποσειδών

Τα πρωτοποριακά… ευρυτανικά σοβιέτ!!!

«-Τρέξε κλείσε γλήγορα το Βελούχι! –φώναζε η μάνα μας. Όταν άνοιγε με πάταγο καμιάν απ’ τις μπαλκονόθυρες ο βελουχίσιος.

-Δε βρήκες  χ’στιανέ μ’ αλλού τόπο να χτίσεις; Τι ζήλεψες απ’ την αητόραχη; γκρίνιαζε στα γεμάτα το γέρο μας η γριά μας, σαν την πιάνανε τα διαόλια της απ’ το ξεπάγιασμα και τ’ ανεμοστράβωμα στην αυλή μας, όσου να φέρει νερό απ’ τη βρύση ή ξύλ’ απ΄το κατώγι.

Οι βοριάδες, ιδιαίτερα, σουρίζανε σα γαυριασμένα φίδια ακόμα και στην παραμικρή χαραμάδα στα πορτοπαράθυρα, στις κλειδαρότρυπες και στ’ ανοίγματα των μπουχαρήδων στη σκεπή.  Ε, τότε δεν ήτανε ν’ ανοίξεις πόρτα! Σε μπούκωνε, σε στράβωνε μονομιάς το χιονόμπασμα, που χυμούσε στο διάδρομο. Ε, και τότε απογινότανε η μάνα μας μπαρούτι με την “αητόραχη”. 

 

Κι ο πατέρας, κρυφογελώντας μέσα απ’ τα παχιά μουστάκια του και με την ικανοποίηση του ανθρώπου που τα βάζει και με τα στοιχειά απaντούσε περιπαιχτικά:

-Για να διαλέω τους αέρηδες! Ποιος μου κάνει να τ’ ανοίγω, ποιος δε μ’ αρέσει να του κλείνω την πόρτα.

Αλλά τα καλοκαίρια; Μην κάνεις κουβέντα! Όμορφα που ήτανε να κάθεσαι σε τούτα τα μπαλκόνια, ν’ ανασαίνεις τη δροσιά και τη φρεσκάδ’ απ΄ τα Βελούχια  και ν’ αργοπλέκεις, με ραχάτι και φαντασία, όνειρα… Και κόσμους!

Σε τούτη, λοιπόν, την αητόραχη και στον οντά του Μπεϊκαίικου γεννηθήκανε αι ΕΝΤΟΛΑΙ ΔΙΑ ΤΗΝ ΛΑΙΚΗΝ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΙΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΛΑΙΚΗΝ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΝ». 

(Γεωργούλας Μπέικος: “Η λαϊκή εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα”, εκδ. Θεμέλιο, 1979)

Είναι καταχείμωνο, 4 Δεκέμβρη 1942. Στο σπίτι του μπάρμπα Δημήτρη Μπέικου στο συνοικισμό Κορίτσα του χωριού Κλειτσός Ευρυτανίας, συναντώνται 5 νέοι αντιστασιακοί αγωνιστές -οι οποίοι συναποτελούν μια τοπική κομμουνιστική επιτροπή- και συζητούν διεξοδικά γύρω από ένα αναμμένο τζάκι που τροφοδοτεί συνεχώς με ξύλα η κυρά του σπιτιού η αξέχαστη λεβεντόγρια Δημήτραινα! Οι παριστάμενοι είναι: ο γραμματέας και δικηγόρος Γεωργούλας Μπέικος από τον Κλειτσό, ο τελειόφοιτος της Νομικής Δημήτρης Τραχανής από τη Φουρνά, ο φιλόλογος Κώστας Ράγκος από τη Βράχα, ο δάσκαλος Στέφανος Θάνος από το Σαραντάπορο και ο καταρτισμένος αγρότης Βασίλης Μαλούκας από τη Μολόχα. Αντικείμενο της συζήτησης των πέντε συντρόφων είναι το πώς και με ποια συγκεκριμένη μορφή κοινωνικής οργάνωσης θα μπορούσαν να αυτοδιοικηθούν οι πρώτες, απελευθερωμένες από το αντάρτικο, περιοχές και οι αυτόνομες από το κατοχικό κράτος ευρυτανικές αγροτικές κοινότητες.

Δ. Μεγαλίδης - από το Λεύκωμα του Αγώνα

Είναι η εποχή που τα ορεινά ευρυτανικά χωριά πάλλονται στους ρυθμούς του θρυλικού ΕΛΑΣ που ανδρώνεται μέρα με τη μέρα στα περήφανα βουνά μας στέλνοντας από τη μια το λυτρωτικό μήνυμα της λευτεριάς από το φασίστα καταχτητή και τους δωσίλογους συνεργάτες του και από την άλλη την ελπίδα και το όραμα της οικοδόμησης μιας νέας δίκαιης κοινωνίας με ισότητα και προκοπή! Μέσω της επαναστατικής δράσης του ΕΛΑΣ (βλ. 1, 2, 3,  4 ) δημιουργούνται μέρα με τη μέρα εκτενείς απελευθερωμένες ζώνες! Στις 11 του Οχτώβρη 1942 στο κεφαλοχώρι Φουρνά Ευρυτανίας μπαίνει ένας αντάρτικος σχηματισμός 32 ΕΛΑΣιτών κρατώντας μια σημαία δεμένη σε ένα πλατανόξυλο! Επικεφαλής είναι ο Άρης Βελουχιώτης! Οι ένοπλοι μαχητές κατάργησαν αμέσως τις κακόφημες διορισμένες κατοχικές αρχές (σ.σ. έκαψαν τα αρχεία του σταθμού χωροφυλακής, έπαυσαν το αγρονομείο και την κρατική δικαστική έδρα - εκτός του δασαρχείου). Στις 14/10 στη διπλανή Βράχα εκλέγεται νέο κοινοτικό απελευθερωτικό συμβούλιο! Στη συνέχεια οι αντάρτες επιστρέφουν στον Κλειτσό όπου στις πλατιές συσκέψεις που ακολουθούν συζητούν μαζί με τους λαϊκούς αγωνιστές τη συνολικότερη αναγκαιότητα της αυτοδιοίκησης μετά το κενό εξουσίας που προέκυψε με την κατάλυση των παλιών αρχών. Το σημαντικό αυτό έργο θα έπρεπε να το επωμισθούν οι ίδιοι οι ντόπιοι καθώς δεν ήταν εφικτό να το αναλάβουν οι συνεχώς μετακινούμενες αντάρτικες ομάδες οι οποίες αφενός είχαν το πρώτιστο καθήκον του λαϊκού απελευθερωτικού πολέμου και αφετέρου δεν μπορούσαν να γνωρίζουν τα ιδιαίτερα προβλήματα κάθε περιοχής. Οι συνθήκες είναι ώριμες για το «μεγάλο άλμα προς τα εμπρός»!   

Βάλιας Σεμερτζίδης -Λαϊκή Συνέλευση του ΕΑΜ

Ο Κλειτσός Ευρυτανίας

Σε μία από τις αναρίθμητες πτυχώσεις των Ευρυτανικών Αγράφων φωλιάζει το αιωνόβιο χωριό Κλειτσός ή Kelcu όπως αναγραφόταν στα παλιά τούρκικα κιτάπια ή και Κλειστός καθώς κλείνεται γύρω-γύρω από βουνά! Κάποτε ανήκε στον τέως δήμο Κτημενίων με πρωτεύουσα τη Φουρνά. Η απόστασή του από το Καρπενήσι είναι 48 χλμ.

Έξι συνοικισμοί συγκροτούν τον Κλειτσό: Η περίφημη Κορίτσα που βρίσκεται χτισμένη σε υψόμετρο 930 μ. έχει τον περισσότερο πληθυσμό και παλιότερα κρατούσε τα σκήπτρα του χωριού, το Μεσοχώρι στα 700 μ. με τη μεγάλη πλατεία που σήμερα αποτελεί την “επίσημη” έδρα, ο Πλάτανος με τα πολλά πλατάνια του στα 720 μ., οι πανέμορφες Μουσχιάδες στα 680 μ., ο ξεχασμένος Κάλανος και τέλος ο απόμακρος καταπράσινος Μαυρόλογγος. Πολύ παλιά υπήρχε και η Γόλια που καταστράφηκε από κατολίσθηση πριν από δύο αιώνες με αποτέλεσμα όλοι οι κάτοικοί της να μεταναστεύσουν στη… Ρουμανία όπου από εκεί διατηρούσαν επαφές με τον Κλειτσό!!!

Μια άποψη του Κλειτσού σήμερα

Στα αξιοθέατα: Εντυπωσιακής ομορφιάς είναι το εκπάγλου κάλλους Φαράγγι της Τσούκας με το παλιό πετρογέφυρο που συνέδεε τον Κλειτσό με τη Βράχα. 

Συγκινεί και το μοναχικό «Σπίτι του Διαβάτη» σε μια πλαγιά της Τριφύλλας εκεί που ο καταδιωγμένος Καραϊσκάκης στις 14 Μάη 1824, παραμονές της μάχης της Βράχας (βλ.εδώ), συγκρούστηκε με τις συνασπισμένες δυνάμεις των Τούρκων και του Ράγκου. Στην Τριφύλλα  είχε δώσει το 1805 μία σπουδαία μάχη και ο ασυμβίβαστος αγραφιώτης επαναστάτης Κατσαντώνης όταν με 80 συντρόφους του πολέμησε εναντίον 300 αρβανιτών μισθοφόρων του Ιλιάσμπεη. Οι Κατσαντωναίοι αναδείχτηκαν νικητές ενώ ο ίδιος ο Ιλιάσμπεης σκοτώθηκε και θάφτηκε εκεί, στην περιοχή «μνήμα του Λιάσμπεγα». Στη Βουλγάρα και σε υψόμετρο 1585 μ. υπάρχει η τοποθεσία «Βουλγαρομνήματα», όπου το 996 μ.Χ. οι Ευρυτάνες μαχητές συνέτριψαν τους υποχωρούντες από το Σπερχειό Βούλγαρους επιδρομείς του Σαμουήλ. Στις απαρχές των εμφύλιων συγκρούσεων, το καλοκαίρι του 1946, στην κορυφογραμμή Μάρτσα-Τριφύλλα-Βουλγάρα αντήχησαν οι πρώτες τουφεκιές μεταξύ καταδιωκόμενων δημοκρατικών πολιτών και φασιστικών συμμοριών, ενώ στις 18 Σεπτέμβρη ο θρυλικός Νάκος Μπελής εξουδετέρωσε ένα κοινό απόσπασμα χωροφυλάκων και παρακρατικών. Παρεμπιπτόντως, ο Κλειτσός ήταν και το χωριό καταγωγής του Χαρίλαου Φλωράκη, για την ακρίβεια εκεί είχε γεννηθεί και έζησε ο πατέρας του Γιάννης Φλωράκης μέχρι που παντρεύτηκε.

  

Σε μια μαγευτική πλαγιά του βουνού Μάρτσα είναι σκαρφαλωμένη και η Κορίτσα. Λέγεται ότι μέχρι το 1650 υπήρχε εκεί ένα γυναικείο μοναστήρι όπου «μόναζαν κόραι» και έτσι κατά μία εκδοχή πήρε και το σχετικό όνομα Κορίτσα! Σύμφωνα με μια άλλη εικασία η προέλευση του ονόματος προέρχεται από τη σλάβικη λέξη Γκουρίτσα που σημαίνει μικρή πηγή! Είναι η πατρίδα του νεομάρτυρα Κυπριανού που αποκεφαλίστηκε στην Πόλη το 1679, ενώ στο ναό του Αγίου Νικολάου λέγεται ότι φυλάσσεται σε μια λειψανοθήκη του 14ου αιώνα… το χέρι του Ευαγγελιστή Λουκά!!! Ξακουστή ήτανε η Κορίτσα για τα λιθόχτιστα δίπατα σπίτια της, τα εξαίσια κρύα νερά, τα πλούσια καρποφόρα δέντρα της, τις καρυδιές, τις κερασιές, τις βυσσινιές, τις δαμασκηνιές αλλά και τους πολλούς αμπελώνες με τα διαλεχτά κρασιά!

Η παλιά Κορίτσα - Στην κορυφή το ιστορικό σπίτι του Μπέικου

Ας αφήσουμε όμως τον ίδιο τον Ευρυτάνα Γ. Μπέικο να μας ταξιδέψει με το δικό του γλαφυρό λόγο στις ομορφιές του χωριού του:

«…σιγανορουφώντας εδώ το καφεδάκι σου, μπορείς να ξαγναντεύεις και να απολαβαίνεις τ’ αχνοδαντελωτό γύρω στεφάνι των βουνών. Απ’ τα βορειοανατολικά η Βουλγάρα, στ’ ανατολικά το Σφεντάμι και του Ζαχαράκη και το Σερμιτζέλι, στα νοτιοανατολικά ο Σιμαλός κι η Γερακοφωλιά, στα νότια ο Κόμπελος της Βράχας, που άμα πιάσει σκούφια του στην κορφή την ανταρούλα, καρτέρα την την βροχή.  Βουνά και κοντόβουνα, ράχες και κοντοραχούλες, κορφές και κορφούλες, όλα το ένα πίσω απ’ τ’ άλλο πάνε κοπαδιαστά και κρατάνε και κρατιένται. Και σ’ ένα ξάγναντό τους, σε καραούλι, στην πιο ψηλή βίγλα, να τα βλέπει όλα κι απ’ όλα πιασμένο, πατέρας και παπούς και προσπαπούλης σε παιδιά κι εγγόνια και δισέγγον’ ανάμεσα, κάθεται ολοκέφαλο-δικέφαλο το περήφανο και περίμορφο Βελούχι…»

«…Εδώ μεθάς και χάνεσαι. Μαγεύεσαι, ξεχνάς τ’ είσαι και που πας, κολλάς στην πέτρα κι αλλοπαίρνεσαι, βάσανα κι έγνοιες σου πετάξανε μεμιάς και γίνεσαι ένα μ’ ό,τι ακούς, μεθύσι με το μεθυσμένο τραγούδι των αηδονιών (…) Και πόσες φορές δεν έμεινα εκεί στο “πετρωτό” και πόσες δεν εξημερώθηκα σε μια πέτρα ακουμπιστός ν’ ακούω τ’ ασύγκριτο αηδονοτραγούδισμα. Ώρες, ολονυχτίς, να πολεμάει, να μάχεται, να κονταροχτυπιέται, να σκίζει και να σκίζεται μέσα στην πυκνόδεντρη ρεματιά και τα φυλλώματα κι απ’ άκρη σ’ άκρη της “Ξαμπελιάς” και σ’  όλη την κλίμακα και μ’ όλο το πάθος του το τραγούδι της Αγάπης(….) Ας ήτανε να τ’ άκουγα μονάχα μια φορά ακόμα προτού πεθάνω.»

Ένας θαλασσινός κώδικας στα βουνά!

Άμεσος στόχος των πρωτοπόρων αντιστασιακών αγωνιστών ήταν να δημιουργηθεί ένας νέο θεσμικό πλαίσιο Λαϊκής Αυτοδιοίκησης και Λαϊκής Δικαιοσύνης που ασφαλώς δεν θα είχε καμία σχέση ούτε με την προπολεμική μεταξική καταπιεστική κρατική δομή αλλά ούτε βέβαια με την κατοχική ναζιστική πραγματικότητα του σαπισμένου δωσίλογου κράτους, αλλά αντίθετα θα έθετε σε κίνηση την αυτενέργεια των αγροτικών πληθυσμών πάνω σε μία αμεσοδημοκρατική βάση ώστε οι ίδιοι οι κάτοικοι να ρυθμίζουν συλλογικά τη ζωή και τις ανάγκες τους.  

Στέφανος Θάνος

Προϋπήρχε και κάποια σχετική εμπειρία: Προπολεμικά (1934-1937) λειτούργησε η «Συμβιβαστική Επιτροπή» στο χωριό Καροπλέσι αλλά και στη Μαυρομάτα (1935), όπου οι κάτοικοι διευθετούσαν τις μεταξύ τους αντιπαραθέσεις δίχως προσφυγές στα κρατικά αστικά δικαστήρια. Επίσης υπήρξε και μία ανάλογη απόπειρα του ίδιου του Μπέικου τον Αύγουστο του 1941 με την 7μελή «Επιτροπή Επίλυσης Διαφορών» του Κλειτσού.  

Τελικά το βράδυ της 4ης Δεκεμβρίου 1942 ο Γεωργούλας Μπέικος με τους προαναφερθέντες συντρόφους του ολοκληρώνουν τη σύνταξη του κειμένου. Οι «Εντολαί δια την Λαϊκήν Αυτοδιοίκησιν και την Λαϊκήν Δικαιοσύνην» και η συνακόλουθη ερμηνευτική «Εγκύκλιος» είναι έτοιμες! Πρόκειται για το πρώτο νομοθέτημα της ΕΑΜικής περιόδου που επί της ουσίας θα αποτελέσει το προοίμιο του μεγάλου οράματος της Λαοκρατικής Ελλάδας! Γνωστό και ως «Κώδικας Ποσειδών» θεσμοθέτησε το νέο δίκαιο λαϊκό νόμο! Με… θαλασσινό κωδικό αν και φτιάχτηκε στα βουνά της Ευρυτανίας!!!

«Σύντροφοι! Αυτός ο Νόμος μας είναι η Τρίαινα του Ποσειδώνα. Αναποδογυρίζει τα βαλτόνερα της Αντίδρασης. Τούτος ο Νόμος είναι ο Ποσειδώνας! Χτυπάει, στο βυθό η σαπίλα! Και τα κάτου, τα κρυμμένα καθάρια νερά, στην επιφάνεια και στον Ήλιο! Στο φως το Κύμα. Φως η Λευτεριά, ο Λαός το κύμα»!!!

Με αυτή την… ποιητική εισήγηση του Γ. Μπέικου έγινε ομόφωνα αποδεκτή η συγκεκριμένη ονομασία.

Η χάρτα της Λαοκρατίας!

«Λευτεριά δίχως την εξουσία των απελευτερωμένων είναι κούφια λέξη, δεν γίνεται δεν υπάρχει τέτοια λευτεριά. Παλλαϊκός ο αγώνας; Παλλαϊκή η λευτεριά. Παλλαϊκή η λευτεριά;  - παλλαϊκή χρωστάει να είναι και η Εξουσία που θα την κατοχυρώνει και θα την αναπτύχνει» (Γ. Μπέικος)

Γεωργούλας Μπέικος

Η επιδίωξη του Γεωργούλα Μπέικου και των συναγωνιστών του ήταν ο λαοκρατικός κώδικας να είναι καταρχάς λειτουργικός δηλ. λιτός, απλός και κατανοητός στους ορεσίβιους πληθυσμούς, αλλά το κυριότερο να ωθεί όλο τον κόσμο στη συμμετοχή και στις αποφάσεις στα κοινά! 

Βάλιας Σεμερτζ'ιδης- Συνεδρίαση Αυτοδιοίκησης στα Άγραφα

8 άρθρα αποτελούσαν τον ιστορικό «κώδικα Ποσειδώνα». Περιεκτικά θα αναφερθούμε στα κομβικά σημεία του. Καταρχάς, όσον αφορά τη Λαϊκή Αυτοδιοίκηση: Ανώτατο και αδιαμφισβήτητο Αποφασιστικό Όργανο είναι η Γενική Συνέλευση των κατοίκων η οποία συγκαλείται μια φορά το μήνα και ενδιάμεσα εκτάκτως αν κριθεί απαραίτητο! Η Γενική Συνέλευση κάθε κοινότητας αποτελείται από όλους τους ενήλικες άνω των 18 ετών και εκλέγει με ψηφοφορία την πενταμελή ΕΛΑ ( Επιτροπή Λαϊκής Αυτοδιοίκησης). Η θέση στην ΕΛΑ είναι άμισθη και τιμητική, τα δε μέλη της υπόκεινται πλήρως στη λαϊκή θέληση. Η Γενική Συνέλευση των κατοίκων έχει πάντα τον πρώτο λόγο: σε αυτή απολογείται δημόσια η Επιτροπή και είναι η Συνέλευση αυτή που εγκρίνει ή ακυρώνει τις αποφάσεις της. Επίσης η Συνέλευση έχει τη δικαιοδοσία να καθαιρεί μέλη ή και ολόκληρη την Επιτροπή και εν συνεχεία να εκλέγει άλλη. Επιπλέον θεσπίζονται τριμελείς εξειδικευμένες λαϊκές υποεπιτροπές (σχολική, επισιτιστική, λαϊκής ασφάλειας, εκκλησιαστική) οι οποίες και αυτές λογοδοτούν άμεσα στη Συνέλευση. 

Βάλιας Σεμερτζίδης- Λαϊκό Δικαστήριο στα Άγραφα

Αναφορικά με τη Δικαστική εξουσία: αυτή ασκείται από το εκλεγμένο Λαϊκό Δικαστήριο το οποίο αποτελούν τα προαναφερθέντα αιρετά μέλη της Επιτροπής Λαϊκής Αυτοδιοίκησης ή ο πρόεδρος αυτής με 4 λαϊκούς δικαστές εκλεγμένους από τη Συνέλευση των κατοίκων. Κατοχυρώνεται και o θεσμός του “λαϊκού επιτρόπου” o οποίος είναι ο υπεύθυνος του ΕΑΜ (με γνωμοδοτική μόνο αρμοδιότητα, άνευ ψήφου). Το Λαϊκό Δικαστήριο συνεδριάζει δωρεάν και δημόσια με πρώτο πάντοτε μέλημά του την επίτευξη συμβιβαστικής λύσης μεταξύ των αντίδικων (“να δώσουν τα χέρια”) ώστε κατ’ αυτό τον τρόπο να εκλείψουν εν καιρώ οι αντιπαραθέσεις, να επουλωθούν τα χρόνια μίση στα χωριά και να σφυρηλατηθεί μια νέα λαϊκή ενότητα. Δεν υφίστανται δικηγόροι ούτε δικαστικά έξοδα ακόμη και για τον καταδικασθέντα! Αν παρά τις προσπάθειες ο συμβιβασμός δεν επιτυγχάνονταν τότε προχωρούσε η δικάσιμος και αν κάποιος κρίνονταν ένοχος τότε επιβάλλονταν ποινές συνετισμού οι οποίες δεν ήταν σε άχρηστα κατοχικά χρήματα αλλά σε είδος (π.χ. καλαμπόκι, σιτηρά κλπ). Δεν προβλέπονταν προσωποκράτηση! Το Λαϊκό Δικαστήριο εκδίκαζε σχεδόν όλες τις υποθέσεις του χωριού εξαιρουμένων αυτών της προδοσίας, της κατασκοπείας και της ληστείας που φυσικά μέσα στις δεδομένες πολεμικές συνθήκες που επικρατούσαν τότε, αποτελούσαν δικαιοδοσία των Ανταρτοδικείων. Για την ιστορία πρώτος πρόεδρος του Λαϊκού Δικαστηρίου ήταν ο Φώτης Δημητρακάκης, ένας αξιόλογος σεβαστός γέροντας με ευθυκρισία και σοφία.   

Οι πρόεδροι των ΕΛΑ ενός δήμου ή γεωγραφικού διαμερίσματος συγκροτούν την Τομεακή Επιτροπή Λαϊκής Αυτοδιοικήσεως η οποία εκλέγει τον επικεφαλής εκ των μελών της και η οποία, σημειωτέον, δεν έχει δικαίωμα επέμβασης στις αποφάσεις των Γενικών Συνελεύσεων των χωριών. Αντίστοιχα οι πρόεδροι των Λαϊκών Δικαστηρίων συγκροτούν το Τομεακό Λαϊκό Δικαστήριο. Προβλέπεται και η Ένωση Κοινοτήτων του νομού.

Σύμφωνα με τον ίδιο το Γ. Μπέικο, ταυτόχρονα με τον απελευθερωτικό αγώνα από το φασιστικό ζυγό πραγματώνονταν και η κοινωνική επανάσταση. Μάλιστα στο προαναφερθέν δίτομο έργο του (απ' όπου και οι ιστορικές φωτο 7,8,9,14,18) ο Γ. Μπέικος τονίζει: «Οι Επιτροπές Λαϊκής Αυτοδιοίκησης (Σοβιέτ) αποτελούν στο χωριό το όργανο της λαϊκής Εξουσίας. Την αρχή της κυβέρνησης του χωριού. Ο λαός όλου του χωριού συναγμένος σε Γενική Συνέλευση συνιστά το μοναδικό και αναντικατάστατο φορέα και εκφραστή της Εξουσίας του»!

Και συνεχίζει σε άλλο σημείο: «Σαν χωριό, πάρ’ τα όλα! Είσαι η Λαϊκή Εξουσία!-δηλαδή η Λευτεριά σου  α κ έ ρ ι α  κι η παλλαϊκή σου Δημοκρατία. Τράβα μπρος!»

Βάλιας Σεμερτζίδης-Διαδήλωση

Αυτός ο εμπνευσμένος αγωνιστής, ο πανέξυπνος μορφωμένος άνθρωπος («ξουράφι Καρπενησιώτικο» τον είχε χαρακτηρίσει ο Χ. Φλωράκης) που διετέλεσε και γραμματέας διαφώτισης της ΧΙΙΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, θα πληρώσει τη συμβολή του στη λαϊκή υπόθεση με βασανιστήρια και βαριές πολύχρονες φυλακίσεις κι εξορίες από το εκδικητικό μεταπολεμικό κράτος (1946-1959).

Γ. Μπέικος

Λίγο μετά την αποφυλάκισή του θα βρεθεί στη Σοβιετική Ένωση (1961) όπου θα συναντήσει μετά από 16 ολόκληρα χρόνια τη λατρεμένη του γυναίκα, την ανταρτοπούλα του ΔΣΕ Μαρία Μπέικου και περίφημη εκφωνήτρια του ραδιοφωνικού σταθμού της Μόσχας. Ο Γεωργούλας θα εργαστεί στη ΣΕ ως ξένος ανταποκριτής της εφημερίδας “Αυγή” μέχρι το θάνατό του το 1975. Η Μαρία θα επιστρέψει αργότερα στην Ελλάδα ως σύγχρονη Ηλέκτρα αγκαλιά με τη στάχτη του πολυαγαπημένου της Γ. Μπέικου.

Μαρία Μπέικου

Ο πρωτοποριακός «κώδικας Ποσειδώνας» θα αποτελέσει τη βάση πάνω στην οποία θα στηριχτεί αργότερα (Απρίλης 1943) η περίφημη «Εγκύκλιος 4» της  Περιφερειακής Επιτροπής Φθιώτιδας/Φωκίδας/Ευρυτανίας του ΕΑΜ, αλλά και του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, της Κυβέρνησης του Βουνού και των Κορυσχάδων (βλ. 4, 5)που με τη σειρά τους θα καθιερώσουν και θα επεκτείνουν τους θεσμούς Αυτοδιοίκησης και Λαϊκής Δικαιοσύνης στις απελευθερωμένες περιοχές, αν και ο Γεωργούλας Μπέικος στην κριτική του θέτει το ζήτημα ότι υπήρξε μια μερική υποβάθμιση κάποιων σημείων του αρχικού κώδικα στις μετέπειτα θεσμοθετήσεις. 

Όμως το πιο σημαντικό είναι ότι οι εξεγερμένοι αγροτικοί ευρυτανικοί πληθυσμοί θα πλαισιώσουν με μαζικότητα και πρωτοφανή ενθουσιασμό τη νέα ριζοσπαστική πραγματικότητα του «Κώδικα Ποσειδώνα». Ο κόσμος νιώθει ότι ασκεί πλέον τη δική του εξουσία, ότι είναι ο ίδιος αφέντης στον τόπο του και κυρίαρχος στη ζωή του που μέχρι πρότινος ήταν έρμαιο στα χέρια του εκμεταλλευτικού συστήματος και των παραδοσιακών φορέων του. Η νέα επαναστατική αμεσοδημοκρατική διαδικασία -που συνίσταται στο συλλογικό αποφασιστικό ρόλο των ανοιχτών γενικών συνελεύσεων και ειδικά στη δυνατότητα να ανακαλούνται άμεσα και οποτεδήποτε οι άμισθοι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι από τους ίδιους τους ψηφοφόρους τους- συσπειρώνει, εμπνέει, ξεσηκώνει το λαό και δείχνει το φωτεινό δρόμο για την αυθεντική Λαϊκή Εξουσία!

«Με όραμα κι αποκοτιά…»!

Ο Μήτσος Τραχανής, εκ των συντελεστών του «Κώδικα Ποσειδώνα», θα δηλώσει πολλά χρόνια αργότερα: «Μαζί με την ανάταση που έφερε στο λαό, το ΕΑΜικό κίνημα ανέδειξε και τις καλύτερες αρετές του λαού μας, αφού δημιούργησε ένα καινούργιο τύπο συνειδητού πολίτη. Ένα νέο κοινωνικό άνθρωπο που ενδιαφέρονταν πλέον για το κοινό καλό τοποθετώντας το ατομικό του συμφέρον μέσα στο συλλογικό»!

Και ο Γεωργούλας Μπέικος με τον ποιητικό λόγο του: «Και μα την αλήθεια, τι οραματισμοί ήσανε κι εκείνοι και ποιος αγωνιστικός ρομαντισμός! Ποια όνειρα και τι ελπίδες και ποια φτερανοίγματα αετίσια… Κι αν δεν ευτυχήσανε να μετουσιωθούνε σε πραγματικότητα, όμως πόσο ψυχορμητική δύναμη δε σταθήκανε! Ε, χωρίς όνειρο και όραμα, δίχως φαντασία κι αποκοτιά, αν με το νου και την καρδιά ανεμόσκαλες δε στήνεις ποτέ γραφτό δε σου είναι να πατήσεις τον Ήλιο…»

blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης"

Μεταξύ εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και επανάστασης, η εμπειρία της λαϊκής εξουσίας στην Ελεύθερη Ελλάδα

του Νάσου Ηλιόπουλου

1. Η Λαϊκή Εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα
Η Λαϊκή Εξουσία αποτελεί ακριβώς την μορφή που πήρε η ηγεμονία των πιο προωθημένων στοιχείων του κινήματος στο εσωτερικό του αντιστασιακού αγώνα. Η κεντρική σημασία της Λαϊκής Εξουσίας τονίζεται στην εισήγηση της 10ης ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ τον Γενάρη του 1944. Μια πραγματικότητα που αγκαλιάζει «τα 2/3 της χώρας» που «ζουν με καθεστώς τοπικής αυτοδιοίκησης από λαϊκά όργανα»[1]: «Γεννιέται το κράτος του Λαού. ... Στις ανταρτοκρατούμενες περιοχές καταρρέει το κράτος των Ράλληδων. Διαλύεται το κράτος που ο λαός μας δεν το γνώρισε παρά σαν κράτος δικτατόρων, κινηματιών, ιδιωνύμων, φασιστών, … Ο λαός με λαϊκές επιτροπές βγαλμένες από λαϊκές συνελεύσεις αναλαμβάνει όλες τις διοικητικές, πολιτικές, δικαστικές, εκπαιδευτικές και εκπολιτιστικές λειτουργίες και αρχίζει όσο είναι δυνατόν ο δημοκρατικός μετασχηματισμός της νεοελληνικής κοινωνίας. … Αυτά τα νεογέννητα λαϊκά όργανα εξουσίας απ' αυτή τους τη φύση τείνουν να συνενωθούν σ' ένα κεντρικό αντιπροσωπευτικό και εκτελεστικό όργανο για να δημιουργηθεί κεντρική εξουσία του λαού.»[2]     
Οι θεσμοί της Λαϊκής Εξουσίας, δηλαδή η Λαϊκή Αυτοδιοίκηση (Λ.Α.) και η Λαϊκή Δικαιοσύνη (Λ.Δ.), αναγνωρίζονται από την ΠΕΕΑ τον Μάη του 1944[3], με τις πράξεις 55 και 57 που αναφέρονται στον κώδικα Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Λαϊκής δικαιοσύνης αντίστοιχα[4].  Οι θεσμοί λαϊκής εξουσίας θανατώθηκαν ουσιαστικά με την ήττα του ΕΑΜικού κινήματος και τυπικά με την 58422 Εγκύκλιο της 1.12.44 του υπουργείου δικαιοσύνης της κυβέρνησης του Γ. Παπανδρέου[5]. Οι δύο θεσμοί λαϊκής εξουσίας ήρθαν στη ζωή μέσα από τις εντολές και την εγκύκλιο του ΕΑΜ τον Δεκέμβρη του 1942[6].   
1.1 Δομή της Λαϊκής Εξουσίας
Κυρίαρχο όργανο και κύτταρο της Λαϊκής Εξουσίας ήταν η Γενική Συνέλευση (Γ.Σ.). Η Γ.Σ. γινότανε υποχρεωτικά μια φορά τον μήνα ενώ μπορούσε να συγκληθεί και σε έκτακτες περιστάσεις: «Στη γενική Συνέλευση θα γινότανε ο απολογισμός όλων των Επιτροπών. Και του Λ. Δικαστηρίου. Ο Λαός θα επικύρωνε ή όχι. Επικύρωση του έργου σήμαινε και έγκριση να παραμείνουν οι ίδιοι στις Επιτροπές. Η Γ. Συνέλευση έπαιρνε αποφάσεις πάνω στα προβλήματα του χωριού. Ανακαλούσε ένα μέλος μιας επιτροπής ή όλη την Επιτροπή κι ανάδειχνε άλλους. Έτσι τα μέλη των Επιτροπών ασκούνε το λειτούργημα τους κάτω από το διαρκή έλεγχο και τη διαρκή ανανέωση της εμπιστοσύνης του χωριού»[7]. Οι μόνες αποφάσεις που δεν μπορούσε να ακυρώσει ήταν αυτές των Λ.Δ.[8].
Το πρώτο όργανο που εξέλεγε η Γ.Σ. ήταν η πενταμελής Επιτροπή Λαϊκής Αυτοδιοίκησης[9].   Επιτροπές Λ. Α. συγκροτήθηκαν και σε τομεακό επίπεδο[10]. Μετά την εκλογή της η Επιτροπή Λ.Α.: «Εκλέγει τον πρόεδρο. Καταμερίζει τους τομείς της δουλείας της ανάμεσα στα άλλα τέσσερα μέλη της. Καθένα από αυτά θα είναι επικεφαλής αντίστοιχης Υποεπιτροπής, που συγκροτείται από αυτόν και άλλους δύο κατοίκους του χωριού, που εκλέγονται επίσης.  Έτσι συγκροτούνται οι παρακάτω εξαρτημένες άμεσα από την Επιτροπή Λαϊκής Αυτοδιοίκησης Υποεπιτροπές: Επισιτιστική, Σχολική, Εκκλησιαστική και Λαϊκής Ασφάλειας»[11].
Η συμμετοχή σε κάποιο όργανο της Λαϊκής Εξουσίας, ειδικά στην πρώτη φάση, δεν συνεπαγότανε οποιαδήποτε μορφή μισθού: «Αν η άσκηση της Λαϊκής Εξουσίας μετατραπεί σ’ επάγγελμα βιοποριστικό, η Λαϊκή Εξουσία πέθανε!»[12]. Ενώ και αργότερα υιοθετήθηκε για κάποιες λειτουργίες μια μικρή αποζημίωση.  
Η Λαϊκή Δικαιοσύνη θεσμοθετείται με την δεύτερη θέση της Εγκυκλίου: «Καθορίζονταν, ότι με το Λαϊκό Δικαστήριο η Δικαστική Εξουσία περνούσε στα χέρια του Λαού και γινότανε Λαϊκή. Η Λ. Δικαιοσύνη θ' απονέμονταν από το Λαό και για αυτόν»[13]. Η συγκρότηση του Λ.Δ. γινότανε «... ή από τα πέντε μέλη της Επιτροπής Λαϊκής Αυτοδιοίκησης ή από τον πρόεδρο της τελευταίας σαν πρόεδρο του και άλλα 4 μέλη εκλεγμένα από τη συνέλευση του χωριού.»[14].
 Το  «μέτρο απονομής»  της Λ.Δ. καθορίστηκε ως εξής :
    1. ότι δεν μπορεί να είναι ο παλιός νόμος …
    2. Το Λ. Δικαστήριο θα μορφώνει γνώμη για το που βρίσκεται το δίκιο και θα το επιδικάζει με βάση:
    α. την εκτίμηση των μαρτυρικών καταθέσεων και των όσων υποστηρίζουν οι αντίδικοι …
    β. την αντίληψη για το δίκιο της κάθε δοσμένης περίπτωσης που επικρατεί στην Κοινή Γνώμη του χωριού. ...
    γ. τη δική τους προσωπική αντίληψη που θα έχουνε για την κάθε περίπτωση που θα δικάζουνε τα ίδια μέλη του Λαϊκού Δικαστηρίου …
   3. Οι Λαϊκοί Δικαστές θα αποφαίνονται στην κάθε περίπτωση “κατά συνείδηση”... και στη βάση της “διαλεκτικής Λογικής”...»[15].
Ένα κρίσιμο ζήτημα που έπρεπε να λυθεί είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Λαϊκός δικαστής θα μπορούσε να αισθάνεται ότι έχει ένα οδηγό για τις αποφάσεις του και άρα κάθε μέλος της κοινότητας να μην φοβάται να αναλάβει αυτήν την θέση ευθύνης, πιστεύοντας ότι δεν μπορεί να αντεπεξέλθει και ότι αυτή του η ανεπάρκεια θα τον οδηγήσει σε λαθεμένες κρίσης. Μία πρώτη απάντηση σε αυτό το πρόβλημα ήταν και η «διαλεκτική λογική»[16].
Παράλληλα η εισήγηση πρότεινε να συμμετέχει στην δίκη χωρίς ψήφο, αλλά συμβουλευτικά ο Υπεύθυνος του ΕΑΜ για να μπορεί να καθοδηγεί την διαδικασία επισημαίνοντας τα κρίσιμα σημεία[17].  Πρέπει να τονιστεί όμως ότι το Λαϊκό Δίκαιο ήταν καταγεγραμμένο και μάλιστα με την βοήθεια πανεπιστημιακών και επιφανών δικηγόρων[18]. Το γεγονός όμως ότι η απόδοση της δικαιοσύνης στηρίζεται στον λαϊκό δικαστή και στην ευθυκρισία του, με ταυτόχρονη απαγόρευση συμμετοχής στους δικηγόρους[19], αποτελεί άλλη μια όψη λαϊκής ηγεμονίας ενάντια στους μικροαστούς διανοούμενους. Θεμελιώδης δικονομική αρχή του Λαϊκού Δικαστηρίου γίνεται ο συμβιβασμός[20]. Παράλληλα δημιουργήθηκαν Τομεακά Λαϊκά Δικαστήρια για την εκδίκαση των εφέσεων κατά των πρωτοβάθμιων αποφάσεων των Λ.Δ.[21] Τέλος πρέπει να τονιστεί ότι η απονομή της Λ.Δ. ήτανε δωρεάν[22].    
1.2 Ο Λαϊκός Στρατός ως στήριγμα και προϋπόθεση της ύπαρξης της Λαϊκής Εξουσίας
Ολόκληρη η πραγματικότητα της ελεύθερης Ελλάδας που περιγράψαμε παραπάνω δεν θα μπορούσε να αναπτυχθεί χωρίς τον Εθνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό. Ο ΕΛΑΣ δεν ήταν άλλος ένας στρατός, με την δομή και τις λειτουργίες δηλαδή των αστικών στρατών. Ολόκληρη η λειτουργία και η δομή του ΕΛΑΣ έδειχναν ότι ήταν ένας πραγματικά λαϊκός στρατός.
Η 10η ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ τον Γενάρη του 1944 μεταξύ άλλων αναφέρεται και στη φύση και τη λειτουργία του ΕΛΑΣ: «Ταυτόχρονα το αγωνιζόμενο έθνος αποκτάει και δικό του στρατό. Ο ΕΛΑΣ είναι απ' τη σύνθεση, το χαρακτήρα και τον προορισμό του, ο καινούργιος εθνικός στρατός του Λαού. Λαογέννητος και λαοδημιούργητος στρατός κληρονομεί και συνεχίζει όλες τις καλές εθνικοαπελευθερωτικές αντιφασιστικές παραδόσεις του παλιού στρατού του Αλβανικού Μετώπου, μα είναι απαλλαγμένος απ' την κηδεμονία και την επιρροή της πλουτοκρατίας και των φασιστών εκπροσώπων της. Είναι στρατός του Λαού. Σε συνελεύσεις των μονάδων του οι ένοπλοι πολίτες συζητούν και εξετάζουν όλα τα ζητήματα που έχουν σχέση με τον στρατό και με την χώρα, εξόν από τα καθαρώς στρατιωτικά πολεμικά ζητήματα που είναι δικαίωμα των διοικήσεων, ωσότου εκτελεστούν οπότε περνούν απ' τον έλεγχο των συνελεύσεων. Αυτή η δημοκρατία του στρατού ενώ δυναμώνει την στρατιωτική πειθαρχία και την κάνει συνειδητή, διατηρεί και τονώνει το λαϊκό χαρακτήρα και το λαϊκό προορισμό του ΕΛΑΣ που είναι η εθνική απελευθέρωση και η εξασφάλιση της κυριαρχίας του Λαού.»[23]   
Η ύπαρξη και η λειτουργία δημοκρατικών διαδικασιών, όπως οι συνελεύσεις στο εσωτερικό του Λαϊκού Στρατού αποτελεί μια ξεκάθαρη τομή σε σχέση με την αντιδημοκρατική και σκληρά ιεραρχική λειτουργία των αστικών στρατών. Ο ΕΛΑΣ δεν έγινε ποτέ ένας τυπικός στρατός: «Ακόμα και η αναλογία τακτικών αξιωματικών και ανταρτών διατηρήθηκε στο επίπεδο του 1 προς 180, όταν σε άλλες αντιστασιακές οργανώσεις ήταν 1 προς 5. Στην ίδια τη διοίκηση του υπήρχε τόσο ο πολιτικός έλεγχος, όσο και η στρατιωτική λειτουργία, συνδεδεμένη με τη λαϊκή συναισθηματική προσήλωση προς των αρχηγό όπως αυτός εκφραζόταν στο πρόσωπο του καπετάνιου. Αυτός ήταν που θα διασφάλιζε τον λαϊκό χαρακτήρα της οργάνωσης, θα εξασφάλιζε την ψυχική και σωματική ευεξία των ανταρτών και θα ανέπτυσσε μια σχέση συναισθηματικής προσήλωσης προς τις απαιτήσεις του αγώνα, ενώ ο πολιτικός επίτροπος θα αναβάθμιζε το πολιτικό επίπεδο των μαχητών και ο στρατιωτικός ηγέτης θα επιφορτιζόταν με τα καθ' εαυτό στρατιωτικά καθήκοντα.»[24]
2. Εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας και επανάσταση

Με την απόφαση της 8ης ολομέλειας της Κ.Ε. του ΚΚΕ τον Γενάρη του 1942, το σύνθημα της «Λαϊκής Δημοκρατίας»[25] εμφανίζεται ως η κεντρική πρόταση του κόμματος για την πολιτική κατάσταση μετά την απελευθέρωση. Η «Λαϊκή Δημοκρατία» αποτελεί σύμφωνα με την ανάλυση του ΚΚΕ, ένα απαραίτητο στάδιο για την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων στην Ελλάδα, η οποία δεν έχει ολοκληρώσει ακόμα τον αστικοδημοκρατικό μετασχηματισμό. Η συγκεκριμένη οπτική, σύμφωνη με την κεντρική κατεύθυνση του κόμματος ήδη από το 1934, εμφανίζεται καθαρά στην πανελλαδική συνδιάσκεψη τον Δεκέμβρη του 1942, όπου μαζί με την παρουσίαση του πολιτικού προγράμματος του ΚΚΕ για μετά την απελευθέρωση[26], αναλύεται ο στόχος της Λαϊκής Δημοκρατίας[27]. Στη βάση του συγκεκριμένου πλαισίου το ΚΚΕ διεξήγαγε και μέσα στην περίοδο της κατοχής[28] πολιτική κριτική στα  «διάφορα σοσιαλιστικά κηρύγματα»[29].
Ένα κρίσιμο ερώτημα που έχουμε να απαντήσουμε είναι το κατά ποσό η εμπειρία της ελεύθερης Ελλάδας ερμηνεύεται από το θεωρητικό πλαίσιο της «ολοκλήρωσης της αστικοδημοκρατικής επανάστασης». Αρχικά θα σταθούμε σε ένα απόσπασμα του Μαρξ σχετικά με την Παρισινή Κομμούνα του 1871: «Η Κομμούνα σχηματιζόταν από τους δημοτικούς συμβούλους που είχαν εκλεγεί με βάση το γενικό εκλογικό δικαίωμα στα διάφορα διαμερίσματα του Παρισιού. Ήταν υπεύθυνοι και μπορούσαν να ανακληθούν σ' οποιαδήποτε στιγμή. ... Η Κομμούνα δεν επρόκειτο να είναι ένα κοινοβουλευτικό αλλά ένα εργαζόμενο σώμα, εκτελεστικό και νομοθετικό ταυτόχρονα. Η αστυνομία, που ως τότε ήταν όργανο της κεντρικής κυβέρνησης, απογυμνώθηκε αμέσως από όλες τις πολιτικές της ιδιότητες και μετατράπηκε σε όργανο της Κομμούνας, που μπορούσε να ανακληθεί σε οποιαδήποτε στιγμή. Το ίδιο έγινε και με τους δημόσιους υπαλλήλους σε όλους τους κλάδους της διοίκησης. Από τα μέλη της Κομμούνας  ως τους κατώτερους υπαλλήλους η δημόσια υπηρεσία έπρεπε να αμείβεται με εργατικούς μισθούς. Όλα τα αποχτημένα δικαιώματα και οι επιχορηγήσεις για έξοδα παραστάσεως στους ανώτερους αξιωματούχους του κράτους καταργήθηκαν μαζί με τους ίδιους τους αξιωματούχους. Οι δημόσιες θέσεις έπαψαν να είναι ατομική ιδιοκτησία των βοηθών της κεντρικής κυβέρνησης. Όχι μόνο η διοίκηση του δήμου, μα και όλα τα καθήκοντα που ως τότε εξασκούσε το κράτος, πέρασαν στα χέρια της Κομμούνας. ... Οι δικαστικοί λειτουργοί χάσανε εκείνη την φαινομενική ανεξαρτησία τους, που χρησίμευε μόνο και μόνο για να σκεπάζει τη χαμερπή τους υποταγή σε όλες τις αλληλοδιάδοχες κυβερνήσεις στις οποίες έδιναν με τη σειρά όρκο πίστης και τον αθετούσαν κάθε φορά. Όπως όλοι οι άλλοι δημόσιοι υπάλληλοι, έπρεπε στο εξής και αυτοί να εκλέγονται, να είναι υπεύθυνοι και να μπορούν να ανακληθούν»[30].
Για τον Μαρξ η Κομμούνα ήταν «μια κυβέρνηση της εργατικής τάξης»[31] η οποία «τσακίζει τη σύγχρονη κρατική εξουσία»[32]. Η σημασία της εμπειρίας της Παρισινής Κομμούνας επανέρχεται στο έργο του Λένιν, τόσο σε θεωρητικό επίπεδο στο «Κράτος και επανάσταση», αλλά και σε επίπεδο πολιτικής πρακτικής, ήδη από τον Απρίλη του 1917 όταν υποστήριζε τη σοβιετική εξουσία: «Η εξουσία αυτή είναι εντελώς διαφορετικού είδους από την εξουσία που υπάρχει γενικά στην κοινοβουλευτική αστική δημοκρατία του συνηθισμένου ως τα σήμερα τύπου … Η εξουσία αυτή είναι εξουσία ίδιου τύπου με την Κομμούνα του Παρισιού του 1871.»[33]     
Η εμπειρία της Λαϊκής Εξουσίας στην Ελεύθερη Ελλάδα μας παρέχει την δυνατότητα να αμφισβητήσουμε τη λογική μιας γραμμικής εξέλιξης με βάση «στάδια» που ορίζονται από την «ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων». Αντιθέτως, το ιστορικό αποτέλεσμα περιέχει τομές και ασυνέχειες με βάση τα αποτελέσματα των συγκρούσεων στους κόμβους που διαγράφει η συγκυρία. Όταν αναφερόμαστε σε κόμβους εννοούμε την με κάθε φορά μοναδικό τρόπο συμπύκνωση των αντιθέσεων, ως αστάθμητο αποτέλεσμα της κοινωνικής σύγκρουσης (δηλαδή της πάλης των τάξεων).   Συγκρούσεις που μπορούν να δημιουργούν, να μετασχηματίζουν ή να κλείνουν δρόμους και ενδεχόμενα στην κοινωνική κίνηση.   
Η πρακτική του ΚΚΕ και του ΕΑΜ στην οργάνωση του λαού κατά την διάρκεια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα ερχόταν έμπρακτα σε ρήξη με την στρατηγική των σταδίων. Μία ρήξη όμως αντιφατική και χωρίς πλήρη συνείδηση. Μπορεί η λέξη ηγεμονία να μην χρησιμοποιείται από τους αγωνιστές του ΚΚΕ και η απόφαση της 6ης ολομέλειας του 34 μαζί με το σύνθημα για Λαϊκή Δημοκρατία να μην αμφισβητείται σε κάποιο κείμενο, παρόλα αυτά η γραμμή μαζών που εφάρμοσε το ΚΚΕ μπορεί να αναλυθεί πολύ καλύτερα μέσα στο πλαίσιο που ορίζει η έννοια της Ηγεμονίας. Στο απόσπασμα 52 του Τετραδίου 8 στα γραπτά του κατά την διάρκεια της φυλάκισης του ο Γκράμσι αναφέρει ότι «ο πόλεμος θέσεων στην πολιτική είναι η έννοια της ηγεμονίας»[34]. Για την διεξαγωγή του «πολέμου θέσεων» πρέπει να υπάρχουν κάποιες προϋποθέσεις όπως «η ύπαρξη μεγάλων σύγχρονων λαϊκών οργανώσεων που αποτελούν τα χαρακώματα και τις οχυρώσεις του πολέμου θέσεων»[35].
Ο «πόλεμος θέσεων» έρχεται να συμπληρώσει, αλλά σε καμία περίπτωση να καταργήσει, τον «πόλεμο ελιγμών» (ή «πόλεμο κινήσεων»), που αντιπροσωπεύει την στιγμή που η ταξική αντιπαράθεση λαμβάνει μορφές συνολικής σύγκρουσης: «ο πόλεμος των κινήσεων γίνεται όλο και περισσότερο πόλεμος θέσεων και μπορούμε να πούμε ότι ένα κράτος κερδίζει ένα πόλεμο στο βαθμό που τον προετοιμάζει λεπτομερειακά και τεχνικά στον καιρό της ειρήνης. Η ογκώδης δομή των σύγχρονων δημοκρατιών, τόσο σαν κρατικές οργανώσεις όσο και σα σύνολα ενώσεων στη ζωή των πολιτών αποτελεί για την πολιτική τέχνη ότι και τα “χαρακώματα” και οι μόνιμες οχυρώσεις του μετώπου στον πόλεμο θέσεων: κάνουν απλώς “μερικό” το στοιχείο της κίνησης που προηγούμενα ήταν “όλος” ο πόλεμος, κτλ.»[36]
Το ΚΚΕ υπηρέτησε ακριβώς την παραπάνω λογική ηγεμονικής στρατηγικής, δημιουργώντας σε όλη την χώρα τις «μεγάλες λαϊκές οργανώσεις» που αποτελούσαν «τα χαρακώματα και τις οχυρώσεις» ενός «πολέμου θέσεων» που η τεράστια δύναμη του ΕΛΑΣ μπορούσε την κρίσιμη στιγμή να τον μετατρέψει σε «πόλεμο ελιγμών». Με βάση τα παραπάνω δύσκολα μπορεί κάποιος να αρνηθεί ότι στην Ελεύθερη Ελλάδα συντελέστηκαν κοινωνικοί μετασχηματισμοί που προχώραγαν πολύ πιο μακριά από την ολοκλήρωση αστικοδημοκρατικών καθηκόντων. Μετασχηματισμοί που έβαζαν τις βάσεις για την ύπαρξη μιας εντελώς διαφορετικής κρατικής συγκρότησης, μετασχηματισμοί ως εκ τούτου επαναστατικοί. Με αυτήν την έννοια πιστεύουμε ότι ήταν η ίδια η πάλη των τάξεων και η απώλεια της ηγεμονίας του αστικού κόσμου που ανάγκασε το αστικό στρατόπεδο να διαλέξει τον «πόλεμο ελιγμών» από έναν «πόλεμο θέσεων». Η ανάγνωση της συγκυρίας έδειχνε ότι η πρωτοβουλία είχε περάσει στα χέρια του λαϊκού κινήματος, γεννώντας έτσι μια συνολική αμφισβήτηση των αστικών μορφών κυριαρχίας στο εσωτερικό του Ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού.  
Μέσα σε αυτά τα πλαίσια η επιλογή της συνολικής σύγκρουσης από την μεριά του αστικού πολιτικού κόσμου, του «πολέμου ελιγμών» δηλαδή, φαινόταν προτιμότερη από ένα «πόλεμο θέσεων» που θα διεξαγόταν απέναντι σε μια αντίπαλη «οχύρωση» πολύ πιο αναπτυγμένη και με τεράστιες «εφεδρείες». Όπως είχε παρατηρήσει ο Μαρξ για την στάση των αστών απέναντι στην κομμούνα ήταν η επιλογή «της άρχουσας τάξης να πνίξει την επανάσταση με έναν εμφύλιο πόλεμο…»[37].         

[1]   Ζευγού Γ., εισήγηση στην 10^η Ολομέλεια της Κεντρικής επιτροπής του ΚΚΕ, Γενάρης 1944, στο: Το ΚΚΕ, επίσημα κείμενα, τομ. 5 (1940-1945), Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή, 1981, σ. 372-373.
[2]   Ό.π., σ. 351.
[3]   Μπέικος Γ., Η λαϊκή εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα, Αθήνα: Θεμέλιο, 1979, τομ. 1, σ. 9-10.                   
[4]   Μπέικος Γ., Η λαϊκή εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα, Αθήνα: Θεμέλιο, 1979, τομ. 2, σ. 487.
[5]   Ό.π., τομ. 1, σ. 37.
[6]   Ό.π., τομ. 2, σ. 11, σ. 14, σ. 20-21.
[7]  Ό.π., τομ. 2, σ. 52-53.
[8]  Ό.π. σ. 54.  
[9]  Ό.π. σ.23.
[10] Ό.π. σ. 54.   
[11] Ό.π. , σ.61.
[12] Ό.π., σ. 51.          
[13] Ό.π., σ. 27.
[14] Ό.π., σ. 33.
[15] Ό.π., σ. 29.
[16]  Σύμφωνα με αυτή ο πρώτος κανόνας που έπρεπε να εφοδιάσουν τον Λαϊκό Δικαστή είναι «... να μην του δέσουμε το μυαλό με τύπους και νόμους. Φτάνει να του λέμε πάντα: η κάθε υπόθεση είναι ξεχωριστή περίπτωση σαν το κάθε ξεχωριστό λιθάρι που παίρνεις να βάλεις στον τοίχο που κτίζεις. Το λιθάρι έχει, λένε οι κτίστες, εφτά πρόσωπα. Θα τα δοκιμάσεις και τα εφτά. Μη βιαστείς. Για να βρεις πιο κάνει καλύτερα στη μεριά που θέλεις. Και η κάθε υπόθεση θα έχει εφτά πρόσωπα. Εφτά δίκαιες λύσεις φαινομενικά. Θα τις εξετάσεις και τις εφτά, φέρνοντας την υπόθεση πολλές φορές, σα λιθάρι, στα χέρια σου γύρα, ώσπου να βρεις ποια είναι η δίκαιη». Ό.π., σ. 31.
[17] Ό.π., σ. 32.
[18] Ζέπος Δ., Λαϊκή Δικαιοσύνη, Αθήνα 1986, βιβλίο που διδασκόταν στη Νομική μέχρι και τη δεκαετία του 1960.
[19] «1. Δεν είχανε θέση εκεί, αφού νόμος δεν υπήρχε και πάνω σ' αυτόν να “αγορέψουνε”...
      2. Τα επαγγελματικά του βιώματα δε θα τους επιτρέπανε να μη μας ανακατεύουν παλιούς νόμους και διατάγματα ... Και να δημιουργούν έτσι εντυπώσεις σε βάρος του ανίδεου περί τα νομικά Λ. Δικαστή και σε τελευταία ανάλυση να κλονίζουν, και άθελα τους τι κύρος του Λ. Δικαστηρίου.» Μπέικος, Ό.π., σ.45-46.
[20] «Πριν προχωρήσει στη διαδικασία επ' ακροατηρίω το Λ.Δ. έπρεπε να εξαντλήσει κάθε προσπάθεια συμβιβασμού των αντιδίκων … Δεν έμεναν ψυχρότητες και έχθρες, προάγονταν η ενότητα του χωριού και ανέβαινε το κύρος του Λ. Δικαστηρίου όχι σαν τιμωρού, μα σαν διαιτητή» Ό.π., σ. 42-43.
[21] Ό.π., σ. 49.
[22]  Ό.π., σ. 48.
[23] Ζευγού, ό.π., σ. 350.
[24] Μιχάλης Π. Λυμπεράτος, Οι οργανώσεις της Αντίστασης, στο:  σ. 14.
[25] Κεντρική επιτροπή του ΚΚΕ, απόφαση της 8ης ολομέλειας, στο: Το ΚΚΕ, επίσημα κείμενα, τομ. 5 (1940-1945), Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή ,  σ. 66.
[26] «Η συγκρότηση προσωρινής κυβέρνησης από τα κόμματα και οργανώσεις που αγωνίζονται σύμφωνα με τους σκοπούς του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου αμέσως μετά το διώξιμο του ξένου καταχτητή, η οποία θα αποκαταστήσει τις λαϊκές ελευθερίες, θα ενεργήσει ελεύθερο δημοψήφισμα για την λύση του πολιτειακού ζητήματος και εκλογές συντακτικής εθνοσυνέλευσης με το αναλογικό εκλογικό σύστημα, αποτελεί τον πιο σωστό τρόπο λύσης του εσωτερικού ζητήματος και εξυπηρετεί τα συμφέροντα της χώρας και του Ελληνικού λαού.» Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδας, ό.π., σ. 91-92.
[27]  «... με το περιεχόμενο που δίνει σ' αυτή η 6η ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ του Γενάρη του 1934 και που ... αποτελεί σταθμό για την προοδευτική εκμηδένιση των εμποδίων στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων του τόπου, το γρήγορο πέρασμα στο σοσιαλιστικό δρόμο παραγωγής και την ολοκληρωτική απαλλαγή του ελληνικού λαού από κάθε είδους οικονομικό ζυγό», ό.π., σ. 92.
[28]  Το ζήτημα της πολιτικής κατεύθυνσης που είχε χαράξει η απόφαση της 6^ης ολομέλειας της Κ.Ε. τον Γενάρη του 1934 είχε βέβαια από τότε φέρει σημαντικές πολιτικές συγκρούσεις με χαρακτηριστικότερη αυτή με τον πρώτο γραμματέα (1924-1926) του ΚΚΕ Παντελή Πουλιόπουλο. Η βασική κριτική του Π. Πουλιόπουλου στην στροφή του ΚΚΕ βρίσκεται στο βιβλίο του «Δημοκρατική ή Σοσιαλιστική Επανάσταση στην Ελλάδα;».     
[29] «Το βιβλιαράκι τούτο απαντά στα ακόλουθα ερωτήματα: Ανταποκρίνονται στην Ελληνική πραγματικότητα, τα διάφορα σοσιαλιστικά κηρύγματα που ακούμε τελευταία; Σε πιο στάδιο εξέλιξης βρίσκεται η Ελλάδα;», Προγραμματική διακήρυξη του ΚΚΕ, Λαοκρατία και σοσιαλισμός, ό.π., σ. 113.
[30]  Μαρξ Κ., Ο εμφύλιος πόλεμος στην Γαλλία, Αθήνα: Στοχαστής, 2001, σ. 79-80.
[31]  Ό.π., σ. 83.
[32]  Ό.π., σ. 81.
[33]  Λένιν Β.Ι., γράμματα από μακριά, Αθήνα: Οδυσσέας, 1975, σ. 76.
[34]  Κριστιν Μπυσι – Γκλυκσμαν, Ο Γκράμσι και το κράτος, μετφ. Π.Δ. Καστορινός, Αθήνα: θεμέλιο, 1984, σ. 303.
[35]  Ό.π., σ. 314.
[36]  Γκράμσι Α., Για τον Μακιαβέλι, για την πολιτική και για το σύγχρονο κράτος, μετφ. Φ.Κ., Αθήνα: Ηριδανός, σ. 157.
[37]  Μαρξ, ό.π., σ. 108.

Via 

[Πολύ καλό άρθρο]