«Η τρελή μαχητικότητα αυτού του λαού κάθε μέρα γίνεται και πιο μεγάλη.
Τι παράδειγμα πάθους για την ελευθερία δίνουν οι Έλληνες σ’ όλη την Ευρώπη και στη Γαλλία!».
Τι παράδειγμα πάθους για την ελευθερία δίνουν οι Έλληνες σ’ όλη την Ευρώπη και στη Γαλλία!».
Απόσπασμα από το ημερολόγιο του Ροζέ Μιλλιέξ.
Στο δεύτερο μισό του 1942 η λαϊκή Αντίσταση απέναντι στον Άξονα,
ένοπλη και μη, κάνει ιδιαίτερα αισθητή την παρουσία της στην Ελλάδα
επιφέροντας σοβαρά πλήγματα στους κατακτητές: η ανατίναξη, στις 20
Σεπτεμβρίου 1942, του κτιρίου της ΕΣΠΟ στο κέντρο της Αθήνας από την
ΠΕΑΝ, γεγονός μοναδικό έως τότε στην κατεχόμενη Ευρώπη, που συντέλεσε
στη ματαίωση της προσέλκυσης εθελοντών από την Ελλάδα για το Ανατολικό
Μέτωπο· η ανατίναξη της στρατηγικής γέφυρας του Γοργοποτάμου από τις
δυνάμεις του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, με τη συμμετοχή Άγγλων κομάντος ειδικών
στις ανατινάξεις, μία κορυφαία αντιστασιακή πράξη, που επέφερε καίριο
πλήγμα στο γόητρο του Άξονα αλλά και στην επιχειρησιακή δυνατότητα της
στρατιάς του Ρόμμελ στη Βόρειο Αφρική· η διαδήλωση της 22ας Δεκεμβρίου
1942 με αίτημα επισιτιστικό και εναντίον της τρομοκρατίας του Άξονα, μία
μαζική λαϊκή κινητοποίηση που καταπνίγηκε βίαια.
Τα παραπάνω αποτελούν μερικές από τις πιο σημαντικές αντιστασιακές
πράξεις της περιόδου και σηματοδοτούν το πέρασμα από την «αυθόρμητη
αντίσταση» στην «οργανωμένη αντίσταση», με κυρίαρχο το ρόλο του ΕΑΜ αλλά
και εξελισσόμενη την «αφύπνιση των αστών», κατά την εύστοχη έκφραση του
Σόλωνα Γρηγοριάδη.
Στις αρχές του 1943 ο ελληνικός λαός κλήθηκε να αντιμετωπίσει τη
φοβερή απειλή της πολιτικής του επιστράτευσης από το Γ’ Ράιχ και την
αποστολή του σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας στη Γερμανία.
Η διαταγή, άλλωστε, του αντιστράτηγου Αλεξάντερ Λερ, στρατιωτικού
διοικητή των γερμανικών στρατιωτικών δυνάμεων ΝΑ Ευρώπης της 30ης
Ιανουαρίου 1943 δεν άφηνε περιθώρια παρερμηνείας:
«§ 1. … Κάθε κάτοικος της Ελλάδας ηλικίας από 16-45 χρόνων είναι
υποχρεωμένος, όταν το απαιτήσουν οι συνθήκες, να αναλάβει δουλειά για
γερμανικές ή ιταλικές υπηρεσίες που του υποδείχθηκε. Ανδρικές εργατικές
δυνάμεις είναι υποχρεωμένες να εργαστούν κι έξω από τον μόνιμο τόπο
κατοικίας τους, αν χρειαστεί συγκεντρωμένοι σε κοινότητες
στρατοπέδευσης.»[¹].
Η φοβερή αυτή διαταγή[²] ευλόγως προκάλεσε την άμεση και οργισμένη
αντίδραση των κατοίκων της Αθήνας: την επομένη της δημοσίευσής της, στις
24 Φεβρουαρίου 1943, δεκάδες χιλιάδες πολίτες διαδηλώνουν στο κέντρο
της Αθήνας και παρά τα δρακόντεια μέτρα και την ωμή βία των Ιταλών και
Γερμανών κατακτητών, εισβάλλουν στην έδρα της κατοχικής «κυβέρνησης»
και, τελικά, στο Υπουργείο Εργασίας όπου βάζουν φωτιά. Παρά τους νεκρούς
και τους τραυματίες η 24η Φεβρουαρίου λαμβάνει το χαρακτήρα μίας
επιτυχίας της Αντίστασης.
Όμως ο κίνδυνος της επιστράτευσης παραμένει ακέραιος, παρά τις
προσπάθειες της δωσιλογικής «κυβέρνησης» Τσολάκογλου να καθησυχάσει τον
κόσμο.
Τις επόμενες μέρες η κατάσταση είναι εκρηκτική: η
απεργία στην Τηλεφωνική Εταιρεία, η σύλληψη 200 απεργών από τους
Γερμανούς αλλά και η ομαδική τους δραπέτευση, ο φόβος που διακατέχει τα
κατοχικά στρατεύματα και τα υψηλά μέτρα προστασίας που λαμβάνουν είναι
χαρακτηριστικά του κλίματος των ημερών.
Στις 27 Φεβρουαρίου η κηδεία του Κωστή Παλαμά φλέγεται από τους
πύρινους επικήδειους του Άγγελου Σικελιανού, του Σωτήρη Σκίπη και άλλων
και μετατρέπεται σε μεγάλη συγκέντρωση εναντίον των κατακτητών.
Η λαϊκή κινητοποίηση εναντίον της επιστράτευσης κορυφώνεται με τη
γενική απεργία και τη μεγαλειώδη διαδήλωση της 5ης Μαρτίου 1943.
Είναι χαρακτηριστική η περιγραφή του Δημήτρη Ψαθά[³]:
«Και φτάνει η μέρα. Ξεσπά η απεργία. Τράπεζες, δημόσια γραφεία,
ταχυδρομεία, τηλεγραφεία, μαγαζιά – όλα κλειστά. Τρίζει τα δόντια η
ψευτοκυβέρνηση: Οι απεργοί θα παταχθούν! Κι όταν ο Γκοτζαμάνης στρώνεται
να γράψει το διάταγμα της απόλυσης των απεργών, δεν βρίσκει μια
δακτυλογράφο να το δακτυλογραφήσει! Έρημο το υπουργείο του. Κι εκεί στο
Εθνικό Τυπογραφείο δεν υπάρχει ένας εργάτης να το στοιχειοθετήσει! Τα
εργοστάσια σταματημένα. Κι όλες οι επιχειρήσεις. Η κίνηση της πόλης έχει
νεκρωθεί. Πλημμυρίζει η πόλη με παράνομο Τύπο. Μπρος, λαέ της Αθήνας!
Μπρος, αδούλωτη Ελλάδα! Μπρος για τη μάχη των μαχών! Κι ας περιμένουνε
στους δρόμους έτοιμα τα ντουφέκια. Τα μάθαμε αυτά. Άλλο από το να
σκοτώσουν δεν μπορούν».
Παρά το δριμύ ψύχος και την ωμή βία των κατοχικών δυνάμεων, που
κατέπνιξαν στο αίμα τη διαδήλωση, το πλήθος είναι αδύνατο να
συγκρατηθεί: εισέβαλε στο Υπουργείο Εργασίας και με απίστευτο μένος
έκαψε τις λίστες με τα ονόματα 80.000 επίστρατων.
Η «περίλαμπρη νίκη» της Αντίστασης ήταν γεγονός!
Χάρη στην παλλαϊκή κινητοποίηση, η Ελλάδα ήταν η μόνη χώρα στην
Ευρώπη στην οποία ματαιώθηκε η πολιτική επιστράτευση! Σώθηκε, έτσι, από
τα κάτεργα του Χίτλερ ο ανθός της νεολαίας μας, που αιμοδότησε την
Εθνική μας Αντίσταση.
Το επόμενο διάστημα και παρά την τρομοκρατία των Γερμανών και των
συνεργατών τους, η Εθνική Αντίσταση και ιδίως το ΕΑΜ κλιμάκωσαν τη δράση
τους συμβάλλοντας στη συντριβή του Άξονα και την απελευθέρωση της
Ευρώπης και της ίδιας της Γερμανίας από το ναζιστικό – φασιστικό ζυγό,
κάτι που ο Μανώλης Γλέζος καλεί τη σύγχρονη Γερμανία να μη λησμονεί!
[¹] Martin Seckendorf, Η Ελλάδα κάτω από τον αγκυλωτό σταυρό, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1991, ντοκουμέντο 64, σελ. 165.
[²] Η διαταγή αυτή δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως του δωσιλογικού κατοχικού καθεστώτος - εκτρώματος της «Ελληνικής Πολιτείας» τα ξημερώματα της 23ης Φεβρουαρίου 1943 και φέρει την εξής υπογραφή: «Δια του Διοικητή της Νοτιοανατολικής Ελλάδος, εντεταλμένου ταυτοχρόνως και με την αρχηγίαν του στρατού. Στρατηγός Σπάιντελ Φελντκομμαντάντ.».
[³] Δ. Ψαθάς, Αντίσταση, Εκδόσεις Μαρία Ψαθά, Αθήνα 2002, σελ. 70-71 (πρωτοεκδόθηκε το 1944).
*Δρ. Αριστομένης Ι. Συγγελάκης, διδάσκων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, συγγραμματέας του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα.via
