Μάης του ’36: Όταν απεργούσε και ο Θεός

Μέσα από το αρχείο του κομματικού Ριζοσπάστη και της τοπικής Μακεδονίας

Πρωτομαγιά του 1936. Διαδηλωτές κάνουν πορεία στη Θεσσαλονίκη και δέχονται την επίθεση της Αστυνομίας. Δεκάδες εργάτες τραυματίζονται, ενώ συλλαμβάνονται γύρω στους 100. Τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν τις επόμενες ημέρες ήταν το αποτέλεσμα και αποκορύφωμα μίας σταδιακής κοινωνικής αναταραχής, που ξεκίνησε από τους πρώτους μήνες του ’36 και απλώθηκε αρχικά στην εργατική τάξη και αργότερα στα μεσαία στρώματα ολόκληρης της χώρας.

8 Μαΐου 1936: η Μακεδονία τόνισε τη μαζικότητα του κινήματος με τον μεσότιτλο: Απεργεί και ο Θεός.

Της Μαρίνας Καρπόζηλου, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, Πέμπτη 8 Μαΐου 2014

Πρωτεργάτες αυτού του κινήματος ήταν οι καπνεργάτες, που είχαν κηρύξει, από τις 29 Απριλίου, αγώνα διαρκείας για την ικανοποίηση των άμεσων και πιεστικών αιτημάτων του κλάδου τους, με κυριότερο την αύξηση των ημερομισθίων. Εξαιτίας της αυξημένης ανεργίας, πολλοί καπνεργάτες και κυρίως γυναίκες, δούλευαν εντελώς δωρεάν για να τους επικολλούνται τα ένσημα του Ταμείου Ασφάλισης Καπνεργατών και να μη χάσουν το δικαίωμα της περίθαλψης.

Δύο από τις εφημερίδες της εποχής, ο κομματικός Ριζοσπάστης και η τοπική Μακεδονία, κάλυψαν πλήρως  τα γεγονότα των απεργιών με άρθρα και ρεπορτάζ, προσφέροντας στο αναγνωστικό κοινό τους λεπτομερειακή ενημέρωση.

Στις 8 Μαΐου, ημέρα που είχε γίνει κάλεσμα από το Ενωτικό Εργατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης για 24ώρη απεργία συμπαράστασης, εφτά χιλιάδες απεργοί της Θεσσαλονίκης κατευθύνθηκαν προς τη γενική Διοίκηση Βορείου Ελλάδος, για να απαιτήσουν την άμεση επίλυση των αιτημάτων τους. Δυνάμεις της χωροφυλακής προσπάθησαν να τους σταματήσουν, χωρίς όμως να το πετύχουν. Τότε άρχισαν να πυροβολούν κατά του άοπλου πλήθους. Ο Διοικητής της φρουράς Θεσσαλονίκης έδωσε διαταγή στο στρατό να χτυπήσει τους διαδηλωτές, αλλά οι φαντάροι δεν υπάκουσαν. Η άγρια επίθεση της χωροφυλακής προκάλεσε αγανάκτηση και σε διάφορες πόλεις κηρύχτηκαν νέες απεργίες αλληλεγγύης.

Στις 9 Μαΐου, το κύριο άρθρο στο πρωτοσέλιδο του Ριζοσπάστη είχε τίτλο: Το ματοκύλισμα των απεργών Θεσ/κης. 300 τραυματισμένοι- Στήνονται οδοφράγματα. Οι φαντάροι αρνούνται να χτυπήσουν  – Η κυβερνητική “λύση” αποτελεί κοροϊδία για τους καπνεργάτες – Ο Λογοθέτης δήλωσε χθες ότι θα κηρύξει στρατιωτικό νόμο.

Μακεδονία, 9 Μαΐου

Η  εφημερίδα Μακεδονία από την πλευρά της γράφει  “Μόνον αισχράν και άνανδρον ενέδραν κατά άοπλων πολιτών των δυστήνων καπνεργατών, δυνάμεθα να χαρακτηρίσωμεν την χθεσινή τακτικήν της αστυνομίας εις τας λαβούσας χώραν εν τη Εγνατία οδώ αιματηράς σκηνάς.[…] Αλλ’ όταν έχωμεν επί κεφαλής των αστυνομιών μας, διευθυντάς μάλιστα αυτών, εις μίαν τεραστίαν εργατούπολιν ως η Θεσσαλονίκη ανθρώπους ανικάνους, αγραμμάτους, χωρίς στοιχειώδη μόρφωσιν όσον αφορά τα κοινωνικά προβλήματα και τα τόσον λεπτά εργατικά ζητήματα, ανθρώπους οι οποίοι ίσως θα ήταν αρμόδιοι μόνον ως ανθυπομοίραρχοι να διώκουν ληστάς εις τα όρη, επόμενον είναι να βλέπωμεν εις τους κεντρικωτέρους δρόμους της πόλεώς μας ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΝΑ ΠΥΡΟΒΟΛΟΥΝ ΚΑΙ ΝΑ ΦΟΝΕΥΟΥΝ ΑΝΑΝΔΡΩΣ ΑΟΠΛΟΥΣ ΠΟΛΙΤΑΣ, ΝΑ ΔΕΡΟΥΝ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΚΑΙ ΝΑ ΞΕΣΧΙΖΟΥΝ ΤΑ ΕΝΔΥΜΑΤΑ ΑΥΤΩΝ.”

Ριζοσπάστης, 10 Μαΐου

Μακεδονία, 12 Μαΐου

Και οι δύο εφημερίδες αναφέρθηκαν στη συμμετοχή των γυναικών στην απεργία της προηγούμενης μέρας. Διαβάζουμε στη Μακεδονία: Οι πλείστοι εξ αυτών φέρουν κτυπήματα κατά το μάλλον και ήττον σοβαρά δι’υποκοπάνων, κλομπς και λακτισμάτων μεταξύ δε αυτών περισσότεραι είνε αι γυναίκες. Αλλά και στον Ριζοσπάστη: Οι γυναίκες ρίχνονταν χάμω και τσαλαπατιώνταν, τις σκίζανε τα ρούχα και τις χτυπούσαν με τα σπαθιά και τους υποκοπάνους  που δεν πάψανε να ανεβοκατεβαίνουνε πάνω στους διαδηλωτές ενώ οι σφαίρες σφυρίζανε παντού.

Τα γεγονότα της απεργίας κορυφώθηκαν το Σάββατο 9 Μαΐου. Μαζί με τους εργάτες κατέβηκαν σε απεργία διαμαρτυρίας οι επαγγελματίες, οι βιοτέχνες και οι φοιτητές. Εκείνη τη μέρα, στις συγκρούσεις με την αστυνομία, έχει επιβεβαιωθεί πως δολοφονήθηκαν 12 πολίτες, 32 ήταν βαριά τραυματισμένοι και πάνω από 200 ελαφρύτερα. Ο συνολικός αριθμός των θυμάτων εκείνων των ημερών, δεν έχει επίσημα καταγραφτεί. Το πρωτοσέλιδο του Ριζοσπάστη την επόμενη μέρα κάνει λόγο για“άγρια σφαγή του λαού της Θεσσαλονίκης – 30 σκοτωμένοι – υπάρχουν φήμες για 100” και δημοσιεύει την περίφημη φωτογραφία με τη μητέρα του δολοφονημένου αυτοκινητιστή Τάσου Τούση, που ενέπνευσε τον Γιάννη Ρίτσο να γράψει τον Επιτάφιο.

Ριζοσπάστης, 12 Μαΐου

Όλα τα θύματα πυροβολήθηκαν από χωροφύλακες και ασφαλίτες, καθώς τα στρατιωτικά τμήματα αρνήθηκαν να πυροβολήσουν κατά του πλήθους. Η είδηση της δολοφονίας των εργατών και εργατριών της Θεσσαλονίκης συγκλόνισε τη χώρα, με αποτέλεσμα να ξεσπάσουν γενικές απεργίες και διαδηλώσεις. Στις κηδείες των θυμάτων, στο δημοτικό νεκροταφείο της Ευαγγελίστριας, υπολογίζεται ότι παρέστησαν περίπου 150.000 πολίτες. 

Στις 12 Μαΐου, ο Μεταξάς, θέλοντας να αποφύγει τη σύγκρουση με την εργατική τάξη, ζήτησε από τους καπνέμπορους να κάνουν δεκτά τα αιτήματα των καπνεργατών. Εκείνη τη μέρα το πρωτοσέλιδο της Μακεδονίας, (που δεν είχε κυκλοφορήσει ούτε στις 10 ούτε στις 11 Μαΐου, καθώς το Σάββατο οι τυπογράφοι είχαν κηρύξει απεργία συμπαράστασης, ενώ τη Δευτέρα οι πρωινές εφημερίδες δεν εκδίδονταν) είχε μόνο έναν τίτλο μίας γραμμής: Από τα αιματηρά γεγονότα του αγωνιώδους τριημέρου της Θεσσαλονίκης, ενώ πάνω από το λογότυπο  της εφημερίδας, υπάρχει ως υπέρτιτλος η φράση: Οι καπνέμποροι υπεχρεώθησαν να δεχθούν όλα τα αιτήματα των καπνεργατών. Η υπόλοιπη σελίδα αποτελείται από ενωμένες φωτογραφίες. Η μεσαία φωτογραφία απεικονίζει τη μητέρα του Τάσου Τούση “να θρηνεί εις το πτώμα του παιδιού της” -πρόκειται για τη φωτογραφία που ήδη είχε δημοσιεύσει ο Ριζοσπάστης την Κυριακή 10 Μαΐου.

Το πρωτοσέλιδο με την ειδησεογραφία έχει μεταφερθεί στην τρίτη σελίδα, κάτω από τον τίτλο Το αγωνιώδες τριήμερον της πόλεώς μας. Τ’ ακατανόμαστα αίσχη των χωροφυλάκων μετέτρεψαν την ήσυχον Θεσσαλονίκην εις μίαν επαναστατημένην Βαρκελώνην. Κάτω από τον κεντρικό τίτλο υπάρχει άρθρο με τίτλο  Να διαλυθή η χωροφυλακή:

«[…] Ποίος είναι ο μέγας αυτός εγκληματίας, ο αρχιδολοφόνος αρχηγός των κακούργων, οίτινες περισυνελέγησαν προφανώς από διάφορα καταγώγια δια να σχηματίσουν την χωροφυλακή της Θεσσαλονίκης; Και πώς ο αλητήριος αυτός, του οποίου και το όνομα ακόμη ανατριχιάζομεν να αναφέρωμεν, παραμένει ακόμη, προς αίσχος του Ελληνικού Κράτους, ως Διευθυντής της Αστυνομίας της πόλεώς μας; Πώς δεν έχει ακόμη ευρεθή εισαγγελεύς να διατάξη την σύλληψιν και αυτού και όλων το δολοφόνων συνενόχων του […] Ας μη ξενισθή κανείς δια την γλώσσαν την οποίαν μεταχειριζόμεθα. Δια τους δολοφόνους του λαού αξίζει ακόμη χειρότερα. […]

Την ίδια μέρα, στον Ριζοσπάστη, στην είδηση δίπλα  στον λογότυπο της εφημερίδας αναγράφεται: Απειλείται κήρυξη δικτατορίας. Όλοι στη γενική πανελλαδική απεργία. Ενάντια στην απειλή του φασισμού.

Στις 13 Μαΐου είναι η πρώτη φορά που η Μακεδονία επέρριψε ευθύνες στον Μεταξά, καθώς μέχρι στιγμής ως κύριο ένοχο κατονόμαζε τη χωροφυλακή.

«[…] ενθυμηθείς προφανώς τον φασισμόν του, την στρατιωτικήν του ψυχοσύνθεσιν, την αντιδραστικήν κοινωνικώς ιδεολογίαν του, τας δικτατορικάς τάσεις του, μετεπήδησεν αμέσως εις την αντίθετον τακτικήν και αντί να αρπάση αμέσως τους δολοφόνους του λαού και να ρίψη αυτούς εις τας φυλακάς […] Ποδοπατεί δε και το Σύνταγμα και επιβάλλει εις την πόλιν μας ακύρηχτον τον στραιτωτικόν  νόμον, εφ’ όσον ουδέν δικαίωμα είχε να τον κηρύξει άνευ της εγκρίσεως της Βουλής, ήν εγνώριζεν ότι δεν θα ελάμβανε ποτέ.»

Στις 15 Μαΐου, ο Ριζοσπάστης στο πρωτοσέλιδο  δημοσίευσε έρευνα του ανταποκριτή της εφημερίδας στη Θεσσαλονίκη, με τίτλο: Η Αστυνομία κρύβει σκόπιμα τον αριθμό των δολοφονημένων – Υπάρχουν πολλοί εξαφανισθέντες που αγνοείται η τύχη τους Αναφέρεται επίσης στο γεγονός ότι οι ανακρίσεις για τις δολοφονίες δεν έχουν ξεκινήσει ακόμα.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως στις 20 Μαΐου η Μακεδονία και ο Ριζοσπάστης αποκάλυψαν τα σχέδια του Μεταξά για την επιβολή δικτατορίας.

Στο πρωτοσέλιδο της Μακεδονίας δημοσιεύτηκε εκτενές άρθρο με τίτλο:Η φασιστική επιβουλή του κ. Ιωάννη Μεταξά. Ο κ. Μεταξάς ασφαλώς πιστεύων εαυτόν πανίσχυρον, μετά τον θάνατο του Παναγή Τσαλδάρη, χωρεί πλέον ασυγκάλυπτα και ξετσίπωτα προς την εφαρμογήν των μυχίων αυτού σχεδίων ΤΗΣ ΕΠΙΒΟΛΗΣ ΦΑΣΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΣ ΙΔΙΚΗΣ ΤΟΥ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ!

Ενώ και στο πρωτοσέλιδο του Ριζοσπάστη το κεντρικό, προφητικό άρθρο έχει τίτλο Φως στο σχέδιο Μεταξά για δικτατορία – Το βραδύτερο υπολογίζει για τον Σεπτέμβρη – Ο περιβόητος Ζέζας αρχηγός της χωροφυλακής.

Via