Η Ευρώπη ήξερε, αλλά έκανε πως
δεν ήξερε. Ηταν τα χρόνια των Αρχηγών, του Καουδίγιο (Φράνκο) στην
Ισπανία, του Ντούτσε (Μουσολίνι) στην Ιταλία, του Φίρερ (Χίτλερ) στη
Γερμανία.
Ηταν η εποχή της τρέλας, των επανεξοπλισμών, των μυστικών συμφώνων,
της καχυποψίας, του φόβου, του φασισμού. Ηταν η εποχή του πολέμου.
Κοιτάξτε προσεκτικά την επίσημη φωτογραφία της μασκαράτας που έμεινε
γνωστή ως «Συμφωνία του Μονάχου» στις 30 Σεπτεμβρίου 1938. Στο μέγαρο
Φίρερμπαου, στο Μόναχο, ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι είναι οι μόνοι
αναγνωρίσιμοι. Αριστερά στον Μουσολίνι, ο γαμπρός του και υπουργός
Εξωτερικών της Ιταλίας κόμης Γκαλεάτσο Τσάνο.
Οι Χίτλερ, Μουσολίνι και Τσάνο φορούν στολές με φασιστικά
περιβραχιόνια. Δεξιά, οι δύο κύριοι με κουστούμια διπλωματικού
πρωτοκόλλου: ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Νέβιλ Τσάμπερλεν και, δίπλα
στον Χίτλερ, ο πρωθυπουργός της Γαλλίας Εντουάρ Νταλαντιέ - μελλοντικός
φυλακισμένος του Χίτλερ.
Εχοντας δώσει στον Χίτλερ πράγματα που δεν τους ανήκαν -τη Σουδητία
της Τσεχοσλοβακίας-, οι Τσάμπερλεν και Νταλαντιέ είχαν επιστρέψει στις
χώρες τους θριαμβευτές-κομιστές της ειρήνης. Τα πλήθη τούς είχαν
επιφυλάξει θερμή υποδοχή.
Ο εμπνευστής του «κατευνασμού», Τσάμπερλεν, έδειχνε στους Αγγλους το
χαρτί της ξεχωριστής διμερούς Αγγλογερμανικής Συνθήκης, της «έντιμης
ειρήνης» με τον Χίτλερ. Το «Εθνος» του Σαββάτου, 1 Οκτωβρίου 1938, είχε
πρωτοσέλιδο τη «συνάντηση των τεσσάρων» στο Μόναχο, έναν χάρτη της
Τσεχοσλοβακίας και λόγους του κ. Τσάμπερλεν.
Τίτλος: «Η ειρήνη είναι εξησφαλισμένη διά την παρούσαν γενεάν». Μόνον
ο Νταλαντιέ είχε ψιθυρίσει κάτι για «ανόητους που δεν ξέρουν ακριβώς
γιατί θριαμβολογούν». Κανείς δεν ήθελε τον πόλεμο, αλλά όλοι
προετοιμάζονταν. Ακόμα και η Ελλάδα, στην ουδετερότητά της,
προετοιμαζόταν.
Ο Μουσολίνι ήθελε τη Μεσόγειο για να γονατίσει τους Αγγλους. Γίνονταν
προσπάθειες ειρήνης για το θεαθήναι. «Κουτοπονηριές που έχουν πέραση
ώσπου να φτάση το λεπίδι στον αυχένα» (Γ. Σεφέρης).
Η ήττα της Αιθιοπίας το 1936, η επιτυχής συμμετοχή της Ιταλίας στο
πλευρό του Φράνκο στην Ισπανία, είχαν ενισχύσει τη βουλιμία του για μια
νέα Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στη Μεσόγειο, την οποία όμως θεώρησε ευκολότερο
να την υλοποιήσει στα Βαλκάνια.
Στις 15 Αυγούστου 1940, τορπιλίζεται σημαιοστόλιστο το εύδρομον
«Ελλη» στο λιμάνι της Τήνου από υποβρύχιο «αγνώστου εθνικότητος» - που
θα παραμείνει «αγνώστου» έως την 28η Οκτωβρίου.
Στις 25 Οκτωβρίου 1940 όλοι -βασιλιάς Γεώργιος Β', διάδοχος Παύλος,
Μεταξάς, όλα τα μέλη του υπουργικού συμβουλίου, διπλωμάτες, επίσημοι και
κοσμική Αθήνα– παρέστησαν στην πρεμιέρα της «Μαντάμ Μπατερφλάι» του
Πουτσίνι, και στις 26 αρκετοί πήγαν στη δεξίωση που έδωσε ο Ιταλός
πρέσβης Γκράτσι προς τιμήν του γιου του Πουτσίνι, με τούρτα που έγραφε
«Viva la Grecia»!
Στις 28 Οκτωβρίου, στις 3.30 π.μ. ο Γκράτσι έδωσε το τελεσίγραφο στον
Μεταξά. Και ξημερώματα, ο Μουσολίνι, χωρίς να ενημερώσει τον Χίτλερ,
διέταξε τα ιταλικά στρατεύματα να επιτεθούν στην Ελλάδα. Ο Χίτλερ ήταν
έξω φρενών. Και είχε δίκιο να ανησυχεί.
Οι Ιταλοί δεν ήταν καλά εκπαιδευμένοι, ήταν ανεπαρκείς και
απροετοίμαστοι, δίχως εξοπλισμό για τα χιονισμένα βουνά, χωρίς χάρτες,
χωρίς υποστήριξη. Το νόημα ήταν «Πόλεμος» - πόλεμος που όλο τον
προηγούμενο καιρό είχε γίνει κανονικότητα στην Ευρώπη και στην Ελλάδα.
Μέσα σε λίγες μέρες οι ελληνικές δυνάμεις απώθησαν τους Ιταλούς σε
όλη τη γραμμή του μετώπου και, από τις 14 Νοεμβρίου, άρχισαν την
αντεπίθεση απωθώντας τους Ιταλούς βαθιά στο εσωτερικό της Αλβανίας. Ηταν
το έπος του 1940. Στη «Νέα Εστία» στις 15 Νοεμβρίου 1940, ο Σικελιανός
δημοσίευσε το ποίημά του για την 28η:
«…Ελέγαμε: ένα Μαραθώνα ακόμα! Ελέγαμε: Μια Σαλαμίνα ακόμα! Ελέγαμε…
Κι ήρτες τέλος συ, Μητέρα-Μέρα, οπού αγκάλιασες κι ανύψωσες ολόκληρα τα
περασμένα στον ανώτατο λυτρωτικό σκοπό τους, στον υπέρτατο τους ηθικόν
Ιστορικό Ρυθμό!
Ω δικαίωση όλων των ελληνικών αγώνων! Ω ύψιστη ηθική στροφή μέσα στο
χάος ολόκληρου του Κόσμου! Και μαζί, ω γιγάντια, πλέρια ιστορική
καταβολή… Ω Μέρα-Μάννα, που μας έσπασες ακέρια κι ως το ύστατο, όλα τα
κρυφά εσωτερικά δεσμά μας! Ω κοσμοϊστορική Ελευθερία, τόσο βαθειά
λαχταρισμένη! Να Σε! Σε κατέχουμε! Σε νιώθουμε! Σε θέλουμε!...»
Η εισβολή στην Ελλάδα έγινε ταπείνωση για τον Μουσολίνι και η
αποτυχία τόσο παταγώδης που ο Χίτλερ ένιωσε υποχρεωμένος να παρέμβει. Ο
πόλεμος συνεχίστηκε και η νίκη κατά του Μουσολίνι έγινε γερμανική
Κατοχή, ταπείνωση για τους Ελληνες αλλά και Αντίσταση… Οι Γερμανοί
μπαίνοντας στην Αθήνα, άρχισαν να λεηλατούν… Εκλεβαν ό,τι μπορούσαν.
Εταιρείες όπως η Krupps και η I.G. Farben έστειλαν αντιπροσώπους γα
να «αγοράσουν» ορυχεία και βιομηχανικές εγκαταστάσεις… Τον βαρύ χειμώνα
του 1941-42 υλοποιήθηκε το φασιστικό «σχέδιο πείνας».
Οι Έλληνες ζητιάνευαν τροφή στους δρόμους, σκάλιζαν
σκουπιδοτενεκέδες, γονάτιζαν κι έτρωγαν χορτάρι… Αξιωματικοί πετούσαν
στα παιδιά αποφάγια από τα μπαλκόνια και διασκέδαζαν βλέποντάς τα να
παλεύουν… με σηκωμένα χέρια… Εκατοντάδες χιλιάδες οι νεκροί.
Τελικά τι έμεινε; Πολλά. Η μνήμη, το τραύμα∙ αλλά και κάτι ακόμα. Από
τον ύμνο του Σικελιανού, κρατάω το «ηθικό». Ο,τι μένει ιστορικά∙ αυτό
ήταν που μέτρησε το 1940. Ηθικό, ήγουν, εσωτερικό, γνήσιο, ανθρώπινο,
τίμιο, αντιηρωικό και πένθιμο. Πάντα η χαρμολύπη στην Επέτειο.
Ολα τα άλλα είναι καπηλείες, ταρατατζούμ για άκαπνους, εθνικιστές και
υπερπατριώτες τού σήμερα – γι’ αυτούς που τσακίζουν κόκαλα και
δοξάζονται με το αίμα των άλλων.
