«Συναγωνίστριες»: Οι γυναίκες στην Κατοχή και στην Αντίσταση

Του Σπύρου Κακουριώτη.

Το έργο της ιστορικού Τασούλας Βερβενιώτη Η γυναίκα της Αντίστασης εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1994, σε μια περίοδο κατά την οποία η ιστοριογραφία για τη δεκαετία 1940-1949 απέκτησε μια καινούργια, ανανεωτική ορμή, χάρις, κυρίως, στη στροφή από την πολιτική και διπλωματική στην κοινωνική ιστορία.

Η μελέτη της αποτέλεσε ένα από τα ορόσημα αυτής της στροφής στην επιστημονική έρευνα της περιόδου και δεν έπαψε έκτοτε να θεωρείται έργο αναφοράς, μια από τις πρώτες περιεκτικές και σφαιρικές μελέτες για τις αλλαγές που επέφερε (ή δεν μπόρεσε να επιφέρει) η μαζική συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική ζωή, μέσα από την ένταξή τους στις ΕΑΜικές οργανώσεις αντίστασης.

Συμπληρώνοντας την αρχειακή έρευνα με νέα μεθοδολογικά εργαλεία, κάνοντας χρήση προφορικών συνεντεύξεων (εργαλείο που προέρχεται από την, στα πρώτη της βήματα τότε, προφορική ιστορία) προκειμένου να ανασυστήσει, στο μέτρο του δυνατού, την έμφυλη υποκειμενικότητα στο ιστορικό πλαίσιο της Κατοχής και της Αντίστασης, η δουλειά της υπήρξε πρωτοποριακή, εμπνέοντας πολλούς από τους κατοπινούς μελετητές της περιόδου που ανέδειξαν τη δεκαετία του 1940 στην πλέον στέρεα τεκμηριωμένη περίοδο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, υιοθετώντας σε μεγάλο βαθμό την οπτική των «από τα κάτω», των κοινωνικών υποκειμένων και όχι των πολιτικών ηγεσιών.

Στην ίδια κατεύθυνση, άλλωστε, κινήθηκαν και τα έργα που ακολούθησαν στη συνέχεια, ιδιαίτερα οι μονογραφίες Διπλό βιβλίο (Βιβλιόραμα, 2003), που περιέχει τη μαρτυρία της «αφανούς» κρατούμενης του Εμφυλίου Σταματίας Μπαρμπάτση και τον σχολιασμό της από την ιστορικό, το βιογραφικό σχεδίασμα Κούλα Ξηραδάκη: «Εγώ δεν τα παράτησα…» (Κουκκίδα, 2012), φόρος τιμής στην «αυτοδίδακτη» ιστορικό και «δασκάλα» της, καθώς και η επίπονη έρευνα στο φωτογραφικό αρχείο του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού για τις ελληνικές φυλακές της δεκαετίας 1940-49 με τίτλο Αναπαραστάσεις της ιστορίας (Μέλισσα, 2009).

Στο ανά χείρας έργο της η ιστορικός, αφού κάνει μια εκτεταμένη αναφορά στην κατάσταση των γυναικών στην Ελλάδα του μεσοπολέμου και την περίοδο της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου, εξετάζει τις συνθήκες ζωής κατά τη διάρκεια της Κατοχής, τις επιπτώσεις της πείνας και της μαύρης αγοράς, αλλά και των γερμανικών αντιποίνων στη ζωή των γυναικών. Στη συνέχεια, μελετά τις εντάσεις που προκαλεί η ριζοσπαστικοποίηση μέσα από την Αντίσταση απέναντι σε γερά ριζωμένες αντιλήψεις, όπως η θρησκεία, η τιμή και η ιδιοκτησία. Η δράση των γυναικών, τόσο η αυθόρμητη και ανοργάνωτη όσο και εκείνη μέσα από οργανώσεις σαν την Εθνική Αλληλεγγύη και τη Λεύτερη Νέα, οι κινητοποιήσεις στους δρόμους της Αθήνας και των άλλων μεγάλων πόλεων, αλλά και η ένταξη των πρώτων ανταρτισσών στις γραμμές του ΕΛΑΣ, απασχολούν το δεύτερο ήμισυ της μελέτης της.

Εξαντλημένη εδώ και πολλά χρόνια η πρώτη έκδοση (Οδυσσέας, 1994), Η γυναίκα της Αντίστασης είναι και πάλι διαθέσιμη στους ερευνητές και τους φιλίστορες χάρη στην επανέκδοσή του από τις εκδόσεις Κουκκίδα. Η παρούσα δεύτερη έκδοση έχει εμπλουτιστεί με ένα πολύτιμο ευρετήριο ονομάτων, καθώς και με έναν περισσότερο αναπτυγμένο πίνακα περιεχομένων, που το κάνουν περισσότερο λειτουργικό για τον αναγνώστη και τον ερευνητή.

Τασούλα Βερβενιώτη

Η γυναίκα της Αντίστασης. Η είσοδος των γυναικών στην πολιτική

Β’ έκδοση επαυξημένη

Εκδόσεις Κουκκίδα, 2013

σελ. 394

Via 

Η Τασούλα Βερβενιώτη σπούδασε στο Ιστορικό και Αρχαιολογικό Τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Aθηνών και έκανε Διδακτορικό στο Πάντειο Πανεπιστήμιο με θέμα "Οι Συναγωνίστριες. Τα Αίτια της Συμμετοχής και η Δράση των Γυναικών στις Εαμικές Αντιστασιακές Οργανώσεις 1941-1944". Αργότερα εργάστηκε ως ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο του Princeton. Έχει διδάξει στη Μέση Εκπαίδευση, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Ακόμη, διετέλεσε επιμορφώτρια και σχολική σύμβουλος, και έχει εργαστεί στο Εθνικό Κέντρο Ερευνών και στην Ανωτάτη Σχολή Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης. Εργάστηκε στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, όπου έχει χρηματίσει Θεματική υπεύθυνος Κοινωνικού Γραμματισμού. Έχει συμμετάσχει σε διεπιστημονικές επιτροπές και ομάδες, ενώ διαθέτει πλούσιο ερευνητικό έργο. Η ερευνητική της δραστηριότητα επικεντρώνεται στην κοινωνική ιστορία των δεκαετιών 1940 και 1950. Έχει γράψει πλήθος άρθρων σε συλλογικούς τόμους και ιστορικά περιοδικά στα ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά και γερμανικά. Μια από τις τελευταίες της δουλειές αφορά τον ελληνικό εμφύλιο: "Charity and Nationalism", στο Paola Bacchetta and Margaret Power (επιμ.) "Right-Wing Women: From Conservatives to Eχtremists Around the World" Routledge, Νέα Υόρκη και Λονδίνο 2002.

Τίτλοι στη βάση Βιβλιονέτ
(2013)	Η γυναίκα της αντίστασης, Κουκκίδα
(2012)	Κούλα Ξηραδάκη: "Εγώ δεν τα παράτησα...", Κουκκίδα
(2009)	Αναπαραστάσεις της ιστορίας, Μέλισσα
(1994)	Η γυναίκα της αντίστασης, Οδυσσέας
Συμμετοχή σε συλλογικά έργα
(2012)	Αθέατες όψεις της ιστορίας, Ασίνη
(2010)	Ανορθόδοξοι πόλεμοι, Εκδόσεις Πατάκη
(2010)	Η ελληνική νεολαία στον 20ό αιώνα, Θεμέλιο
(2010)	Το μαρτυρικό τρίγωνο των εξόριστων γυναικών: Χίος, Τρίκερι, Μακρονήσι. Η αφήγηση της Σταματίας Μπαρμπάτση: Από το Διπλό Βιβλίο, Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη
(2009)	Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, Βιβλιόραμα
(2008)	Η εποχή της σύγχυσης, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
(2008)	Μνήμες και λήθη του ελληνικού εμφυλίου πολέμου, Επίκεντρο [επιμέλεια, κείμενα]
(2006)	Πιάσε με, αν μπορείς..., Αιγόκερως [εισήγηση]
(2003)	Διπλό βιβλίο, Βιβλιόραμα [κείμενα, επιμέλεια]
(2003)	Μετά τον πόλεμο, Αλεξάνδρεια
(2002)	Ο εμφύλιος πόλεμος, Θεμέλιο
(2000)	Δεκέμβρης του '44, Φιλίστωρ
(2000)	Η πόλη στους νεότερους χρόνους, Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού - Μνήμων [εισήγηση]
(2000)	Ιστορικό τοπίο και ιστορική μνήμη: το παράδειγμα της Μακρονήσου, Φιλίστωρ
(1988)	Στα λύκειά σας, Ύψιλον

Via