1942: Ο πιο δραματικός χειμώνας της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας

Παιδιά κατά τη διάρκεια της Κατοχής.

Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς

Ο χειμώνας του 1942 υπήρξε ο πιο δραματικός της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας. Ποτέ άλλοτε, είτε σε καιρούς επαναστάσεων, πολέμων και εθνικών κινδύνων είτε σε περιόδους φυσικών καταστροφών, δεν καταγράφηκε τόσο μεγάλος αριθμός θυμάτων και ακόμη περισσότερο απαξίωση και εξευτελισμός της ανθρώπινης ζωής και αξιοπρέπειας. Οι Γερμανοί κατακτητές, έχοντας κοντά τους ηττημένους Ιταλούς και με την αρωγή εξωνημένων Ελλήνων, καταπάτησαν τις διεθνείς συνθήκες και λεηλάτησαν τον εθνικό πλούτο. Οικειοποιήθηκαν τα συναλλαγματικά αποθέματα, τα τρόφιμα και τα αγαθά, τα οποία διοχέτευαν στο στρατό Κατοχής ή για να καλύψουν τις ανάγκες των χωρών τους.

Αποκομιδή νεκρών από την πείνα στην Αθήνα τον χειμώνα του 1941-42

Πείνα και νεκροί
Ο Ιανουάριος 1942 ήταν ο μήνας που η εξαθλίωση του άμαχου πληθυσμού από τις στερήσεις υπερέβαινε τις χειρότερες προβλέψεις. Το φαινόμενο έπληξε κυρί-ως την ελληνική πρωτεύουσα και το επίνειό της. Οι επιστημονικές μελέτες κάνουν λόγο για εξαπλασιασμό των θανάτων στην Αθήνα. Σύμφωνα με την Καθηγήτρια Ευ-γενία Μπουρνόβα τα πρώτα θύματα ήταν οι άρρωστοι στα νοσοκομεία, αφού τα ι-δρύματα στερούνταν των αναγκαίων τροφίμων, και ακολουθούσαν οι άνδρες άνω των 50 ετών και οι γυναίκες άνω των 60 ετών. Τα παιδιά φαίνεται πως αντιστάθηκαν περισσότερο, σύμφωνα με τους απόλυτους αριθμούς των διαφόρων μελετών. Οι οποίες καταλήγουν στο συγκινητικό συμπέρασμα ότι ο Έλληνας οικογενειάρχης «πρότεινε τα στήθη για να σώσει την οικογένειά του και έπεσε πρώτος»! Ακολούθησαν οι γέροντες -τέσσερις από τους πέντε νεκρούς από πείνα ήταν άνδρες- και οι ηλικιωμένες μητέρες.
Ωστόσο, και οι πλέον έγκυρες μελέτες, οι οποίες αναφέρουν πως τον πρώτο μήνα του 1942 καταγράφηκαν 3.096 θάνατοι, εκ των οποίων το 50% περίπου από υποσιτισμό και ασιτία, αποδέχονται ότι τα στοιχεία αυτά δεν είναι ακριβή. Εκατοντά-δες ακόμη νεκροί, κυρίως από τις φτωχικές δυτικές συνοικίες (Πετράλωνα, Βοτανικό, Μεταξουργείο, Γκάζι, Πλάκα κ.ά.), δεν δηλώθηκαν. Είτε για να κρατήσουν οι οικείοι το δελτίο τροφίμων είτε γιατί τάφηκαν σε ομαδικούς τάφους.

Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Δαμασκηνός με τον πρωθυπουργό της πρώτης κατοχικής Κυβέρνησης Γεώργιο Τσολάκογλου.

Δραματικές καιρικές συνθήκες
Σαν να μην έφταναν οι εκατόμβες θυμάτων από την πείνα, τον Ιανουάριο 1942 προστέθηκαν και οι δραματικές καιρικές συνθήκες. Οι θερμοκρασίες που σημειώθηκαν ήταν πρωτοφανείς για τα ιστορικά δεδομένα της χώρας. Το χιόνι που επι-σκέφτηκε την πρωτεύουσα από τις αρχές Ιανουαρίου έφτανε στα 20-30 εκατοστά, ενώ στα προάστια, όπως η Αγία Παρασκευή, το Χαλάνδρι, η Κηφισιά, η Εκάλη και το Μαρούσι, ξεπερνούσε τα 50 εκατοστά. Η θερμοκρασία τις νυκτερινές ώρες έπεφτε στους μείον 4-5 βαθμούς. Ακόμη χειρότερη ήταν η κατάσταση στη Μακεδονία, αφού στη Θεσσαλονίκη η θερμοκρασία κατέβηκε στους 7 βαθμούς υπό το μηδέν, στη Φλώρινα -18 και στην Κοζάνη -16! Προς τα τέλη Ιανουαρίου το θερμόμετρο στην Αθήνα συνέχιζε να κατεβαίνει κάτω από το μηδέν, ενώ στη Θεσσαλονίκη, στις 24 Ιανουαρίου 1942, το θερμόμετρο μέσα στην πόλη κατέγραφε 13 βαθμούς κάτω από το μηδέν. Γενικότερα στη Μακεδονία οι θερμοκρασίες κυμάνθηκαν μεταξύ 18 και 22 βαθμών κάτω από το μηδέν, ενώ το χιόνι στο Αμύνταιο έφθανε στα τρία μέτρα.

Για να ζεσταθούν οι κάτοικοι της Αττικής άρχισαν να ξυλεύουν τα γύρω δάση (Κοκκιναρά, Πεντέλης, Καστριού, Στροφυλίου, Μαγκουφάνας κ.ά.) και συνέχιζαν παρά τις αντιδράσεις των Γερμανικών Αρχών. Όταν δε η κατάσταση έφτασε στο α-προχώρητο, ο εξαθλιωμένος πληθυσμός ξεπάστρευε τα δένδρα και τις δενδροστοιχίες μέσα στην πόλη των Αθηνών! Η ανάγκη για επιβίωση ξεπερνούσε κάθε αναστολή και απειλή. Το ηλεκτρικό ρεύμα κοβόταν επί 6 ή 8 ώρες την ημέρα και από τις 10 Ιανουαρίου κοβόταν εντελώς από το πρωί μέχρι το απόγευμα (07:00-18:00). Διακόπηκε η συγκοινωνία των τρόλεϊ, έκλεισαν τα σχολεία και κόπηκε το φωταέριο στην Αθήνα «λόγω ελλείψεως γαιάνθρακος»

Συσσίτιο της «ΕΟΧΑ»

Οι «πεινασμένοι γλάροι»
Και ενώ οι εφημερίδες γέμιζαν από αγγελίες για την αγορά κοσμημάτων στους κεντρικούς δρόμους των Αθηνών, κουρελιασμένα και κάτισχνα παιδιά ζητιά-νευαν παίρνοντας πού και πού κάποια χάρτινη δραχμή από τους περαστικούς. Τότε έπεφταν σαν πεινασμένοι γλάροι για να αγοράσουν από τις λαμαρίνες υπαίθριων πωλητών μαύρα κατασκευάσματα αγνώστου σύνθεσης και προέλευσης που είχαν τη «μορφή πλακουντίων». Στο Αισχροδικείο εκδικάζονταν όλο και περισσότερες περιπτώσεις ανθρώπων που συλλαμβάνονταν ως «μαυραγορίτες» για να αποδειχθεί τελι-κά ότι έκλεβαν γάτες, σκύλους αλλά και γαϊδούρια όχι για να τα πουλήσουν, αλλά για να τα φάνε.
Ο Ιατρικός Σύλλογος Αττικοβοιωτίας δημιουργεί «Καταφύγια Επειγούσης Περιθάλψεως», στα οποία έπρεπε να προσέρχονται ή να προσκομίζονται «μόνον οι εν εξαντλητική καταστάσει ευρισκόμενοι ανά τας οδούς»! Στον Πειραιά εγκαινιάζεται το «Άσυλον Πείνης» με 150 κρεβάτια προς περίθαλψη των εξαντλημένων από την πείνα.

Το τούρκικο ατμόπλοιο «Κουρτουλούς».

Όλοι γνώριζαν πλέον, τον Ιανουάριο 1942, το όνομα «Κουρτουλούς». Ήταν το τούρκικο ατμόπλοιο με το οποίο έφθαναν ορισμένες ποσότητες τροφίμων με πρωτοβουλία της Εκκλησίας της Ελλάδος. Πρόλαβε να κάνει τέσσερα ταξίδια -το τελευ-ταίο στις 5 Ιανουαρίου 1942- πριν εξοκείλει στη θάλασσα του Μαρμαρά, προκαλώ-ντας πανικό στο χειμαζόμενο πληθυσμό των Αθηνών. Ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός υπήρξε ο Ιεράρχης που ύψωσε το ανάστημά του οργανώνοντας ένα πρωτοφανές δίκτυο συσσιτίων, μέσω του «Εθνικού Οργανισμού Χριστιανικής Αλληλεγγύης» που ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο 1941 και συνεργάστηκε με τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό. Στις 28 Ιανουαρίου 1942 αρχίζουν τα μαθητικά συσσίτια και ο ελληνικός λαός συνεχίζει να στροβιλίζεται -για τρία περίπου χρόνια ακόμη- στη δίνη της Κατοχής.

Via