Η Ελλάδα κατά τον Μεσοπόλεμο (1922-1940)

Η Ελλάδα κατά τον Μεσοπόλεμο (1922-1940) (6η συνέχεια) 3. Από την ψήφο εμπιστοσύνης - ανοχής στην Κυβέρνηση Μεταξά  (27-4- 1936) ως την κήρυξη δικτατορίας (4 Αυγούστου 1936),  ημέρες εκατό (100). Στο τέλος Απριλίου  1936 ο Μεταξάς, γνωστός δηλωμένος αντικοινοβουλευτικός, έλαβε την ψήφο της Βουλής, για να κυβερνήσει πέντε μήνες χωρίς Βουλή, με Βασιλικά Διατάγματα. Αξιοποίησε το χρόνο και τις περιστάσεις για να προετοιμάσει ό,τι προβαλλόταν τότε από διάφορους κύκλους ως λύση αναγκαίας θεραπείας: κατάλυση του Κοινοβουλίου, για να κυβερνηθεί η χώρα δικτατορικά από σοφούς ηγέτες χωρίς περισπασμούς. Συγκεκριμένα:           .α΄. Στις αρχές του Μάη 1936 απεργία εργατών και συλλαλητήριο διαμαρτυρίας αντιμετωπίστηκαν με πρωτοφανή αγριότητα από τη Χωροφυλακή - προφανώς ύστερα από οδηγίες κυβερνητικές - και χύθηκε αίμα αθώων και άοπλων  πολιτών. Καθηγητής  της  Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ο Αβροτέλης Ελευθερόπουλος, χαρακτηρίζοντας τη συμπεριφορά της έφιππης τότε Χωροφυλακής, που είχε αιματοκυλίσει άοπλους εργάτες υπακούοντας σε άτεγκτη πολιτική αρχή, είπε την επιγραμματική ρήση: «άλογα  επί αλόγων επέδραμον εναντίον αόπλων...»[1].  Οι  πολιτικές ηγεσίες, που είχαν εμπιστευτεί για 5 μήνες την εξουσία σε τέτοιους άρχοντες, περιορίστηκαν  σε έκφραση λύπης για τα συμβάντα[2]. Οι μήνες που ακολούθησαν αξιοποιήθηκαν από το  Μεταξά για την προώθηση ομοϊδεατών του σε καίριες θέσεις του κρατικού μηχανισμού. Λογουχάρη, στη θέση του Υπουργού Εσωτερικών προώθησε τον απόστρατο  συνταγματάρχη Θεόδωρο Σκυλακάκη, γνωστό για τις φιλοδικτατορικές τάσεις του, χωρίς καμιά διαμαρτυρία  από τις ηγεσίες των Κομμάτων που είχαν δώσει ψήφο εμπιστοσύνης  - ανοχής στην Κυβέρνηση Μεταξά. Παράλληλα, φαίνεται ότι ο Μεταξάς είχε και ενθάρρυνση  για την πορεία του  από τον ΄Αγγλο πρεσβευτή στην Αθήνα, αν κρίνουμε από τις αναφορές που έστειλε  ο τελευταίος προς  τους προϊσταμένους του. Έχουμε μνημονεύσει δυο αναφορές του απροκάλυπτα «προφητικές» (λίγο πριν από την πρωθυπουργοποίηση του Μεταξά)[3] για επερχόμενη δικτατορία. Με νεότερη αναφορά του στις 12 Αυγούστου του 1936   ανέλυε τους λόγους της επιδοκιμασίας του για τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου  . Έγραφε: «Δε βλέπω πώς κανείς με κάποια γνώση των πολιτικών πραγμάτων  θα μπορούσε να πενθήσει για την έκλειψη της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Η επιστροφή του βασιλιά πρόσφερε την ευκαιρία για την αναμόρφωση του συστήματος, το οποίο ουσιαστικά συνιστά δημοκρατικό προσωπείο που καλύπτει τη διαμάχη για την άλωση της εξουσίας με τη βοήθεια του στρατού. Σε  διάστημα εννέα μηνών  - όσο κράτησε η υπομονή του βασιλιά[4] - έγινε φανερό ότι λείπουν και τα βασικά στοιχεία της οργανωμένης πολιτικής ζωής.  Έτσι, η αναστολή των ελεύθερων θεσμών, σε εποχή μάλιστα που η χώρα έχει άμεση ανάγκη περισυλλογής για να μπορέσει ν' αντιμετωπίσει σοβαρές κοινωνικές και οικονομικές δυσχέρειες , δεν πρέπει να θεωρείται τραγική»[5] .           Οι αρχηγοί των δύο μεγάλων κομμάτων φαίνεται ότι άρχισαν να νιώθουν ενοχή για το πού οδηγούσαν  τη χώρα με την ως τότε στάση τους από τις εκλογές της 26ης του Γενάρη ως την πρωθυπουργοποίηση του Μεταξά  και προβληματίζονταν: ·        Που δεν είχαν συμφωνήσει σε κάποια επίλυση του «αποτακτικού», έστω συμβιβαστική. ·        Που δεν είχαν ευνοήσει κάποια άλλη Κυβέρνηση συνεργασίας με τους 15 του Παλλαϊκού Μετώπου. ·        Που είχαν ανεχτεί Κυβέρνηση αίματος (θυμίζουμε το ματωμένο Μάη του '36) χωρίς άρση της εμπιστοσύνης ή ανοχής τους. ·        Που είχαν δώσει ψήφο σε τέτοια Κυβέρνηση και την ανέχονταν ακόμη, ενώ άρχιζε να διακρίνεται ή απλά να διαφαίνεται  στον ορίζοντα ανοιχτή και  ολική ανωμαλία. Δεν είναι νοητό να έβλεπε στον ορίζοντα εκτροπή ο κ. Waterlow (όπως είδαμε σε αναφορές του πιο πάνω από το Μάρτη) και να μη  διαισθάνονταν κάτι τέτοιο αυτοί οι κύριοι! Σε μια αγόρευση στη Βουλή στις 24 Απρίλη 1936, όταν γινόταν λόγος για ψήφο  ή όχι στο Μεταξά,  ο Σοφούλης, αρχηγός των Φιλελευθέρων , σε μια στιγμή αυτοκριτικής είχε πει: «Μέσα εις την ατμόσφαιρα, η οποία περιβάλλει την ζωήν μας, εισπνέομεν όλοι, χωρίς να το καταλάβωμεν, μίαν γενναίαν δόσιν υποκρισίας. Κοπτόμεθα πάντες και εκτραγωδούμεν τον κίνδυνον τον απώτερον του κομμουνισμού, δια να καλύψωμεν τον κίνδυνον τον οποίον ημείς οι ίδιοι δημιουργούμεν........Και η καταφρόνησις προς πάσαν ηθικήν αξίαν και προς πάσαν ηθικήν έννοιαν έχει κλονίσει πλέον τα  θεμέλια του κοινωνικού καθεστώτος, ώστε να μην υπολείπεται πλέον εις τους ενδεχομένους ανατροπείς του κοινωνικού καθεστώτος βαρύ το έργον».[6]           Οι κίνδυνοι που έβλεπε τον Απρίλη ήταν βέβαια περισσότερο ευδιάκριτοι  το γ΄ δεκαήμερο του Ιουλίου, που οι δυο κομματικές ηγεσίες διέβλεπαν ίσως και τον προσωπικό παραμερισμό τους...επικείμενο. Και, μπροστά στον επικρεμάμενο και γι' αυτούς κίνδυνο, έφτασαν σε κάποια συναίνεση για το «αποτακτικό» (να γίνει μερική επαναφορά αποτάκτων σε κάποιες υπηρεσίες). Και φυσικά έσπευσαν να ενημερώσουν τον «Μεγαλειότατο» για την «ώριμη» πια απόφασή τους, που ήταν όμως  πολύ καθυστερημένη, για να αποτρέψει τα «τεκταινόμενα». Εκείνος έσπευσε να ενημερώσει  έναν «ευπειθέστατον» ή  «ευλαβέστατον» υπήκοό του[7].Παράλληλα με τις πληροφορίες αυτές για την προσέγγιση των δύο  πολιτικών ηγετών (Σοφούλη  και Τσαλδάρη) προκειμένου να αποτρέψουν κυοφορούμενη πολιτική εκτροπή, «αναφέρεται  ότι ο Μεταξάς έλαβε και τη συγκατάθεση[8] του βασιλιά να εγκαθιδρύσει δικτατορία».           Εύλογο είναι να αναρωτιόμαστε: «πότε σκέφτηκαν ως λύση τη δικτατορία οι υπεύθυνοι γι' αυτήν ως  πρωτεργάτες της»; Ο Σπ. Μαρκεζίνης[9], με αναφορά σε μαρτυρία  του Ι. Διάκου, στενού συνεργάτη του Μεταξά, γράφει: «Ότι ο Μεταξάς απέβλεπε σε δικτατορία πολύ πριν από την 4η Αυγούστου είναι απολύτως βέβαιο...». Εμείς θυμίζουμε  και την προφητεία του Waterlow το Μάρτη του 1936 (κάτι που σημειώσαμε πιο πάνω). Ακόμη πιο μπροστά σημειώσαμε ότι τη λύση δικτατορίας καλλιεργούσαν ως μία ιδεολογία αντικομουνισμού ευρύτεροι κύκλοι από χρόνια. Και η βρετανική διπλωματία φρόντισε να προωθήσει τον άνθρωπό της (το Γεώργιο Β΄) για τα δικά της συμφέροντα, τίμια και καθαρά. Αυτή η εκδοχή  προκύπτει από τις δυο πιο λεπτομερειακές για το ζήτημα αυτό ερευνητικές εργασίες: Ι. Κολιόπουλου,  Παλινόρθωση, Δικτατορία, Πόλεμος 1935-41  και Σπ. Λιναρδάτου, Πώς εφτάσαμε στην 4η Αυγούστου 1936. Πρόσχημα για την επίσημη κήρυξη της δικτατορίας  υπήρξε η αναγγελία γενικής, πανελλαδικής απεργίας για την 4η Αυγούστου 1936. Οι σχεδιαστές δικτατορικής λύσης πρόλαβαν τους απεργούς κινούμενοι την προηγούμενη νύχτα. Και οικοδόμησαν πολιτική νύχτα για τα επόμενα περίπου πέντε χρόνια. Μερικές   πληροφορίες για  την πολιτική φιλοσοφία τους και το πολιτικό ήθος τους καταγράφουμε  στην επόμενη υποενότητα:                              Η 4η Αυγούστου ως καθεστώς δικτατορικό. Το εισηγητικό κείμενο, που υπέβαλε ο Μεταξάς στο Γεώργιο Β΄ για να υπογραφεί σχετικό Βασιλικό Διάταγμα περί εκτάκτων μέτρων (Δικτατορίας) περιέχει τον πίνακα των πρώτων εχθρών του: των Κομμουνιστών. Γι' αυτούς το καθεστώς επιφύλαξε ιδιαίτερα απάνθρωπη μεταχείριση, (μέρος του Γ΄ Ελληνικού Πολιτισμού), όπως θα δούμε στο  κεφάλαιο τούτο, το οποίο αναλύουμε στις παραγράφους που ακολουθούν: .α΄. Μέτρα κατά των αντιφρονούντων. .β΄. Ιδεολογία του καθεστώτος. .γ΄. Οικονομική και Κοινωνική Πολιτική. .δ΄.Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου έναντι (ή εναντίον;) της Νεολαίας: Εκπαίδευση και Εθνική Οργάνωση Νέων (Ε.Ο.Ν.) .ε΄.  Εξωτερική Πολιτική.  .α΄. Μέτρα κατά των αντιφρονούντων. Με το πρώτο εισηγητικό κείμενο που υπέβαλε ο Μεταξάς στο Γεώργιο, για να ζητήσει  άρση  άρθρων του Συντάγματος περί ατομικών δικαιωμάτων και κήρυξη  στρατιωτικού νόμου, άρα εγκαθίδρυση δικτατορίας, με αυτό το κείμενο ονομάζει  και τους εχθρούς που φοβάται: τους κομμουνιστές. Ακόμη και την απεργία τους - την οποία ο ίδιος είχε αντιμετωπίσει με αιματοχυσία στη  Θεσσαλονίκη το Μάη - την αξιολογεί ως επαναστατική δράση. Ήταν πραγματικά επικίνδυνοι; Ο ίδιος ήταν που φοβόταν; Ή  αυτή  η ερμηνεία και αξιολόγηση τον εξυπηρετούσε; Πάντως, οι κομμουνιστές το 1926 πρώτη φορά μπήκαν στη Βουλή  με 10 βουλευτές, το 1928 δεν πήραν καμιά έδρα (γιατί έγιναν οι εκλογές με  πλειοψηφικό) και το 1936 ξαναπήραν 10 έδρες (με αναλογικό). Αλλά  εκτός από τους κομμουνιστές αντίπαλοι για το καθεστώς της 4ης Αυγούστου  ήταν και κατά περίπτωση εκτοπίζονταν ή φυλακίζονταν και όσοι απλά διαφωνούσαν με το καθεστώς[10]. Ανάμεσα στους πρώτους συλληφθέντες ήταν άνδρες διαπρεπείς ως επιστήμονες και πολιτικοί, όπως : ο παιδαγωγός Δημ. Γληνός, ο καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου Αλέξανδρος Σβώλος, ο αρχηγός του Αγροτικού Κινήματος Ιω. Σοφιανόπουλος, ο αγροτικός ηγέτης Κ. Γαβριηλίδης, ο νομομαθής Θεμ. Τσάτσος, τότε βουλευτής των Φιλελευθέρων, ο καθηγητής της Κοινωνιολογίας Αβροτέλης Ελευθερόπουλος  κ.α.   Για το πλήθος των συλλήψεων κομμουνιστών η πιο πειστική  μαρτυρία προέρχεται από βιβλίο επετειακό των ανθρώπων της 4ης Αυγούστου (Τέσσερα χρόνια διακυβέρνησης Ι. Μεταξά, τ. Β΄, σελ. 212): «Οι συλληφθέντες κομμουνισταί προσεγγίζουσι τον αριθμόν των 50.000 πεντήκοντα χιλιάδων...ο αριθμός των εν απομονώσει εις τινας νήσους αμετανοήτων κομμουνιστών   δεν υπερβαίνει τους χιλίους». Και στην επόμενη σελίδα  παρέχεται η πληροφορία ότι: «47.000 κομμουνισταί υπέβαλον μέχρι σήμερον δηλώσεις μετανοίας».[11] Πώς αντιμετώπισαν τους αντιφρονούντες οι άνθρωποι της 4ης Αυγούστου, εκφραστές του Γ΄ Ελληνικού Πολιτισμού; «Πολιτισμένα και φιλάνθρωπα». Υπαινιγμοί περί φιλανθρωπίας υπάρχουν στην προηγούμενη παράγραφο: συλλήψεις, εκτοπίσεις, φυλακίσεις, δηλώσεις μετανοίας (με προφανή «σεβασμό» για το δικαίωμα  ελευθερίας της συνείδησης). Ο ειδικός ερευνητής της ιστορίας της περιόδου αυτής έχει ειδικά κεφάλαια με τίτλους: Βασανιστήρια, Κάψιμο βιβλίων, λογοκρισία[12] και άλλες επινοήσεις ανθρώπων πολιτισμένων και διαποτισμένων με εθνικά ιδανικά!. .β΄. Ιδεολογία του καθεστώτος: Μπορεί  συνοπτικά να διατυπωθεί με μια πρόταση: έχουμε κράτος εθνικό, αντικομμουνιστικό και οικοδομούμε τον Γ΄ Ελληνικό Πολιτισμό (νοείται συνέχεια του Αρχαίου Ελληνικού και του  Βυζαντινού Πολιτισμού). Η ποιότητα ιδεολογίας και κρατικής αντίληψης αποκαλύπτεται στην Εκπαίδευση (ειδική § ακολουθεί) και στη νομοθεσία που αναφέρεται στην ελευθερία σκέψης των πολιτών. Λογουχάρη, το Σεπτέμβριο του 1936 εκδόθηκε ειδικός νόμος για τη δίωξη του κομμουνισμού. Το α΄ άρθρο  του: «Τιμωρείται δια φυλακίσεως ...».[13] Από τις εφημερίδες της 10ης Αυγούστου 1936 ο Σπ. Λιναρδάτος[14] έχει αναδημοσιεύσει δυο ανακοινώσεις οργανώσεων της εποχής που προσκαλούσαν το κοινό  να παρακολουθήσει «πολιτιστικές» εκδηλώσεις: «Η Εθνική Φοιτητική Νεολαία Πειραιώς, προβαίνουσα εις την εξαφάνισιν δια πυράς ολοκλήρου σειράς κομμουνιστικών εντύπων την προσεχή  Κυριακήν....και ώραν 8μ.μ. και εν τη πλατεία Πασαλιμανίου Πειραιώς προσκαλεί  άπαντας τους εθνικόφρονας νέους, όπως προσέλθουν  εν τη πλατεία Τερψιθέας, την 7μ.μ., ίνα εν σώματι μεταβούν και συμμετάσχουν εις την τελετήν».  «Καλούνται άπαντες οι εθνικόφρονες γονείς  της πόλεως Πειραιώς όπως...προσέλθουν ...κομίζοντες μεθ' εαυτών  άπαντα τα ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ, ίνα καώσι μετά σειράς ολοκλήρου κομμουνιστικών  εντύπων τη ενεργεία της Εθνικής Φοιτητικής Νεολαίας Πειραιώς. Επιτροπή Εθνικοφρόνων Γονέων Πειραιώς». Ειδικά για τη λογοκρισία των εφημερίδων έγραψε τη σχετική Εγκύκλιο ο ίδιος ο Μεταξάς. Κείμενο περισπούδαστο για την αντίληψη του συντάκτη περί ελευθεροτυπίας. Έγραφε: «1) Απαγορεύεται απολύτως η εμφάνισις λευκού εις τας στήλας των εφημερίδων. Αι εφημερίδες υποχρεούνται  να συμπληρώνουν τα δημιουργούμενα κενά εκ των διαγραφών εις τας οποίας προβαίνει  η υπηρεσία εποπτείας Τύπου. Απαγορεύεται η συμπλήρωσις των κενών εις την πρώτην  και τελευταίαν σελίδα  με διαφημίσεις. Απαγορεύεται απολύτως η αναγραφή πληροφορίας η οποία να αποκαλύπτη την άσκησιν προληπτικής λογοκρισίας. 2) Απαγορεύεται οιαδήποτε κρίσις περί  του έργου της κυβερνήσεως, εκτός αν είναι  ευμενής ...5)Περί ταξιδίων της Α.Μ. του Βασιλέως θα δημοσιεύωνται μόνον όσα ανακοινούνται επισήμως ...7) Απαγορεύεται  η αναγραφή πάσης πληροφορίας  σχέσιν εχούσης με εργατικάς και επαγγελματικάς οργανώσεις και οιασδήποτε εκδηλώσεις αυτών, εκτός αν πρόκειται  περί κινήσεων και εκδηλώσεων αι οποίαι είναι ενισχυτικαί του έργου της κυβερνήσεως, έχουν δε εγκριθή προηγουμένως υπό του υφυπουργού Εργασίας δια τας Αθήνας ή την αρμοδίαν υπηρεσίαν δια τας επαρχίας...9) Εν γένει αι εφημεριδες δέον όπως εκθύμως και ενθουσιωδώς δι'  άρθρων, σχολίων και πάσης φύσεως δημοσιευμάτων συμβάλλωσι εις το αναμορφωτικόν και δημιουργικόν έργον της Κυβερνήσεως».[15] .γ΄. Οικονομική και Κοινωνική Πολιτική του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου.           Υπέρμαχοι και επικριτές του καθεστώτος εύλογα αναφέρονται στα μέτρα οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής του. Οι  πρώτοι μιλούν για την ευαισθησία που έδειξε για τις ασθενέστερες κοινωνικές τάξεις: γεωργούς, εργάτες, οι δεύτεροι  για τα προνόμια που αναγνώρισε ή και διεύρυνε για τους κεφαλαιοκράτες. Πολύ κατατοπιστικό  για όλες τις πτυχές είναι το σχετικό κεφάλαιο που βρίσκουμε στο ειδικό σύγγραμμα του Σπ. Λιναρδάτου, 4η Αυγούστου,[16]  από το οποίο μεταφέρουμε μερικά στοιχεία ενδεικτικά  προθέσεων και πράξεων:             Από τα πρώτα βήματά του  ως Κυβερνήτης ο Μεταξάς είχε διακηρύξει: «Θέλομεν πρόνοιαν δια τους πτωχούς και ενδεείς και αστικόν καθεστώς, το οποίον ημείς θα το στηρίξωμεν και θα το υποστηρίξωμεν υπό μίαν προϋπόθεσιν: ότι  τούτο θα κάμη θυσίας υπέρ των πενομένων τάξεων»[17]. Ακριβέστερα αποκαλύπτεται η πρόθεσή του με άλλο λόγο του τρία χρόνια αργότερα, όταν έλεγε συνοπτικά ότι το ως τότε έργο του ήταν: « η αδιάκοπος  φροντίς δια την στερέωσιν του αστικού καθεστώτος  με όλας τας αναγκαίας θυσίας δια το σύνολον της κοινωνίας και ιδίως δια τας ασθενείς τάξεις».[18]           Ως θετικά βήματα συνήθως καταγράφονται: η καθιέρωση «οκταώρου» για τους εργάτες, η ίδρυση και λειτουργία του Ι.Κ.Α., οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας. Πρόκειται για μέτρα που είχαν νομοθετικά αντιμετωπιστεί κατά  την περίοδο που είχε προηγηθεί, από το 1922 ως το 1935, ύστερα από τη Μικρασιατική περιπέτεια και την τραγική έκβασή της και κάτω από την ιδεολογική πίεση που ασκούσε στις αστικές κοινωνίες η επικράτηση των Μπολσεβίκων στη Ρωσία. Όμως η εργοδοσία δεν είχε ακόμη αποδεχτεί αντίστοιχα μέτρα για κάποια ασφάλιση - ανακούφιση των εργαζομένων. Προωθήθηκαν κάπως ώστε να καθιερωθούν ως νόμοι - θεσμοί τον καιρό της 4ης Αυγούστου, λίγο με την «πειθώ του καθεστώτος», λίγο με τη διαρκή επίκληση του κομμουνιστικού κινδύνου, αφού πραγματικά ασκούσε γοητεία η ιδεολογία του σοσιαλισμού στις τάξεις όχι μόνο των εργαζομένων αλλά και πολλών εκπροσώπων της πνευματικής ζωής[19] με κοινωνική ευαισθησία.           Κάποια ειδικά μέτρα για την ενίσχυση των γεωργών χαρακτηρίζονται ως ημίμετρα από τον  πιο ειδικό μελετητή της 4ης Αυγούστου[20], ο οποίος θυμίζει και τις ειδικές  οδηγίες που δίνονταν για την οργάνωση των τελετών υποδοχής του  μεγάλου Αρχηγού, όταν πραγματοποιούσε  επισκέψεις  για να ενθαρρύνει τους υπηκόους. Η  σχετική Εγκύκλιος καταλήγει με την πιο αξιομνημόνευτη υπόδειξη; «Επιθυμούμεν επίσης να φέρωμεν  εις γνώσιν υμών ότι αι εκδηλώσεις δέον να γίνωνται δια ζητωκραυγών και ουχί μόνον δια χειροκροτημάτων»!!           Ως προς το εισαγωγικό / εξαγωγικό εμπόριο ενισχύθηκαν ιδιαίτερα  οι οικονομικές σχέσεις  για λόγους μάλλον αντικειμενικούς, με τη Γερμανία: η βιομηχανική εκείνη χώρα χρειαζόταν κυρίως γεωργικά  προϊόντα  από την Ελλάδα (και άλλες χώρες της Βαλκανικής)  με αντάλλαγμα τα  βιομηχανικά προϊόντα που εκείνη διέθετε[21]. Αυτές οι οικονομικές σχέσεις είναι πιθανό ότι ανταποκρίνονταν και στις συμπάθειες του Μεταξά, μολονότι στην εξωτερική πολιτική του είχε πολύ νωρίς προσανατολιστεί προς την Αγγλία, για λόγους που θα δούμε στην επόμενη παράγραφο. .δ΄. Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου έναντι (ή εναντίον;) της Νεολαίας: Εκπαίδευση - Εθνική Οργάνωση Νέων (Ε.Ο.Ν.).           Η ιδεολογία και το ήθος των ανθρώπων της 4ης Αυγούστου απεικονίζεται σαφέστερα στην εκπαιδευτική πολιτική τους και στον τρόπο που αντιμετώπισαν τους νέους. Συγκεκριμένα: 1. Ως υπουργός Παιδείας της 4ης Αυγούστου ο Κων. Γεωργακόπουλος έστειλε Εγκύκλιο στα σχολεία (την 17 Οκτωβρίου 1936) με την ευκαιρία έναρξης του σχολικού έτους 1936- 1937. Αντιγράφουμε μια παράγραφο: «Η κατά την τελευταίαν εικοσαετίαν[22]κρατήσασα κατάστασις μοιραίως επηρέασε και την εκπαίδευσιν. ΄Ανθρωποι ανίκανοι να περιλάβουν  εις την μικράν ψυχήν των την απέρανατον  και ιεράν έννοιαν της Πατρίδος, εμφορούμενοι από ιδέας και θεωρίας ας εδημιούργησαν έκφυλα πνεύματα, επιχείρησαν την διάσεισιν αυτών τούτων των βάθρων, εφ' ων ανέκαθεν εστηρίχθη δια να μεγαλουργήσει το ελληνικόν έθνος. Προσεπάθησαν να υπονομεύσουν  την θρησκείαν , την πατρίδα, την οικογένειαν»[23]. 2. Τον επόμενο χρόνο με ειδικό νόμο (952/1937) ιδρύθηκε ο  ΟΕΣΒ, που αναμφίβολα πρόσφερε και θετικές υπηρεσίες πολλές[24], αλλά και χρησιμοποιήθηκε για ιδεολογικό έλεγχο του σχολικού βιβλίου, ειδικά στον τομέα της Ιστορίας[25] , της Λογοτεχνίας κ.α. 3. Με τον αναγκαστικό νόμο 770 του 1937 προωθήθηκε νέα διάρθρωση της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης τέτοια, ώστε:   Το Δημοτικό Σχολείο παρέμενε τυπικά 6τάξιο, αλλά οι μαθητές του μπορούσαν με εξετάσεις  από την 4η τάξη να εισαχθούν  στο 8/τάξιο Γυμνάσιο.   Συνέπεια μοιραία: οι πιο ικανοί και φερέλπιδες έφευγαν για το Γυμνάσιο και οι άλλοι συνέχιζαν ως τραυματίες στο Δημοτικό , αν δεν το εγκατέλειπαν[26] .  4. Με το νόμο 953/ 1937 το καθεστώς μερίμνησε για την τυπική Ανωτατοποίηση των Παιδαγωγικών Ακαδημιών, αλλά ... «ο χρόνος φοιτήσεως εις αυτάς  είναι διετής, δύναται δε να παραταθή εις τριετή δια Βασιλικού Διατάγματος». Αλλά τέτοιο διάταγμα δεν κρίθηκε αναγκαίο ...για τις επόμενες  τέσσερις, πέντε δεκαετίες ! 5. Το ύφος και το ήθος  της όλης εκπαιδευτικής πολιτικής έδωσε  ο ίδιος ο Μεταξάς, όταν ανέλαβε το Υπουργείο Παιδείας το 1938 και έκαμε σχετικές δηλώσεις: «Από όλους τους εκπαιδευτικούς προσδοκώ αμέριστον βοήθειαν ...Όταν λάβω μίαν απόφασιν...και αντιθέτως προς τας γνώμας σας, η απόφασις αυτή είναι οριστική και ανέκκλητος...Δεν επιτρέπω από κανένα...καμμίαν, ούτε υπόκωφον αντίστασιν εις τας θελήσεις μου...Κρίσεις επί των ενεργειών του Υπουργού (ο λόγος για τον εαυτό του, βέβαια) θα με εύρουν  έχθιστα διακείμενον. Είμαι  βέβαιος ότι υπό τους όρους αυτούς θα συνεργασθούμε καλά...»(!)[27] «Οφείλετε να γνωρίζετε ότι η Εθνική Οργάνωσις της Νεολαίας είναι θεσμός κρατικός, έργον ιδικόν μου, επί του οποίου στηρίζω τας μεγίστας ελπίδας. Προσεπαθήσαμεν τελευταίως  να τον προσαρμόσωμεν και με το σχολείον, ούτως ώστε να αλληλοσυμπληρούνται. Επί του ζητήματος αυτού, Κύριοι, είμαι αποφασισμένος, εάν παρουσιασθή οιαδήποτε αντίδρασις, να την θραύσω κατά τρόπον αμείλικτον».(!)              Θα σας παρακαλέσω επομένως επί του ζητήματος αυτού να μη μου  παρουσιασθή ποτέ  από κανέναν εκπαιδευτικόν αντίδρασις, όχι φανερά βέβαια  που δεν θα το κάμη, αλλ' ούτε υπόκωφος» .(Αλ.Δημαρά,  σελ. 190).               Το ενδιαφέρον του καθεστώτος για την Εκπαίδευση εκδηλώθηκε και με άλλους τρόπους, λ.χ. την απομάκρυνση καθηγητών του Πανεπιστημίου που κρίνονταν ανεπιθύμητοι για το καθεστώς. Τότε απομακρύνθηκαν οι: Δυοβουνιώτης της Θεολογικής Σχολής  Αθηνών, Βορέας, ΄Αμαντος, Βολανάκης, Εξαρχόπουλος, Κεραμόπουλος, της Φιλοσοφικής Αθηνών , Ρίλλης , της Νομικής, Ματθαιόπουλος, Ζέγγελης, Αιγινήτης, Μαλτέζος, Χατζηδάκις της Φυσικομαθηματικής, Κούζης, Μέρμηγκας, Σκλαβούνης της Ιατρικής,[28] Αβροτέλης Ελευθερόπουλος της Κοινωνιολογίας (του Πανεπ. Θεσ/νίκης, 1937). Τον ίδιο χρόνο  είχε παραιτηθεί από το ίδιο Πανεπιστήμιο εκφράζοντας την αηδία του για τις περί παιδείας δηλώσεις του Υπουργού Παιδείας ο φημισμένος παιδαγωγός Αλέξανδρος Δελμούζος (όπως σημειώσαμε παραπάνω, σημ. 22). Παράλληλα ιδρύονταν νέες έδρες για  συγγενείς και φίλους του μεγάλου «Αρχηγού», λογουχάρη: Έδρα Υδρολογίας και Ιατρικής Κλιματολογίας, για ένα γαμπρό  του Αρχηγού (Ευγένιο  Φωκά)[29], Έδρα Γενικών Αρχών του Νέου Κράτους για φίλο του γαμπρού (Νικ. Κούμαρο). Επίσης, στο Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης διορίστηκε ο αδερφός του Ευγένιου (Νικ. Φωκάς) και άλλος γαμπρός (Νικ. Μαντζούφας).           Αξίζει να μεταφέρουμε κάποιες πληροφορίες για την Εθνική Οργάνωση Νέων (Ε.Ο.Ν.). Ότι  αποτελούσε μίμηση φασιστικών προτύπων για την ιδεολογική υποδούλωσή της νέας γενιάς στην υπηρεσία του καθεστώτος δεν έχουν διατυπωθεί πειστικές αντιρρήσεις. Αλλά πέρα από τη μομφή του ιδεολογικού πειθαναγκασμού οι ερευνητές της εποχής προσγράφουν στους εμπνευστές και διοργανωτές του θεσμού ποικίλα επιμέρους αμαρτήματα ή ατοπήματα εις βάρος  των νέων και της κοινωνίας όλης. Φαίνεται ότι η όλη προσπάθεια συνάντησε και αντιθέσεις  σε επίπεδα υψηλά (για τον έλεγχο του εγχειρήματος ή την ικανοποίηση φιλοδοξιών), ίσως  και παρανοήσεις ή ανικανότητες. Ενδεικτικές  οι λακωνικές εγγραφές του Μεταξά  στο Ημερολόγιό του (4ο τόμο 1933-1941, ή τόμους 7ο -8ο  σε νεότερη έκδοση): «30 Ιανουαρίου (1938)(...) Ετελείωσα (επί τέλους!) Εγκύκλιον Νεολαίας. Να ιδούμε τι  θα πη ο της  Παιδείας». «19 Φεβρουαρίου (1938)«Ετελείωσα με Γεωργακόπουλον ζήτημα νεολαίας. Υποτάσσεται λίγο- λίγο». «16 Απριλίου, Σάββατον. Ανακατώματα με Οργάνωσιν Νεολαίας. Διάδοχος προς Κανελλόπουλον την καθυβρίζει. Υπουργός Παιδείας μου  παρουσιάζει ύποπτον νομοσχέδιον.  Βεζανής κατά Κανελλοπούλου. Λουλού κατά Κανελλοπούλου. Διάκος τα έχασε. Προχθές, χθες, σήμερα μεταχειρίσθηκα το μαστίγιον προς όλους και ησύχασαν». «9 Ιουνίου (...) Παρέλασις αθλητών. Τι ωφελεί έργον μου; Μόνον εντυπωσιακώς...Ύβρεις Διαδόχου κατά της Νεολαίας. Προσωπικαί  αντιδράσεις. Η Λουλού εργάζεται με ψυχή αφωσιωμένη. Σ' αυτό την καμαρώνω. Τάγματα εργασίας παρέλυσαν. Κακά συντεταγμένα. Παύσις Βεζανή. Εξωτερική ραδιουργία;  Θωπείες Αγγλικές. Να πιστέψω; Μέσα μου αμφιβάλλω».             «11 Δεκεμβρίου (1938)...Και ήλθε και η σειρά της Νεολαίας. Από ημέρες πολλές πρόσκοποι και προσκοπίνες εζήτησαν συμβιβασμόν. Και σιγά σιγά ήλθε το ζήτημα ώριμο. Και τους είπαμε καθαρά να ενωθούνε μαζί μας. Και τέλος ο Διάδοχος με εζήτησε και εμίλησα μαζί του  - δυο ώρες. Θέλει να επανέλθη στη Νεολαία. Και τον επαναφέρω θριαμβευτικά και σαν αγαπημένο Γενικό Αρχηγό. Αλλά όχι μόνον αυτόν αλλά και τη Φρειδερίκη και ακόμη περισσότερο και την Ειρήνη. Με επιτίμους βαθμούς. Σήμερα 11 Δεκεμβρίου έγινε το θαύμα. Μία παράταξις μεγαλειώδης στο Πεδίο του ΄Αρεως. Εξέδρα. Σημαίες που έδωσαν ο Διάδοχος και η Φρειδερίκη. Ύμνος της Νεολαίας. Της 4ης Αυγούστου...»             «31 Δεκεμβρίου, Σάββατον (1938)...Έπειτα ΕΟΝ. Έκεί σπίτι μου, σπίτι μου. Ενθουσιασμός παιδιών μου. Μα μέσα  μου φαρμάκι - θα το πληρώσω αυτό στον ερωμένο της....στο δούλο της. Και επί πλέον ο Βασιλεύς ερώτησε τον Παπάγο εάν είναι αλήθεια ότι τα παιδιά της ΕΟΝ κατασκοπεύουν τους  γονείς των!  Αυτά είναι συκοφαντίες του Μερκάτη και της ...του. Αλλά  γιατί ο Βασιλεύς είναι τόσο ευπρόσιτος σε κάθε τέτοιες διαβολές; Έτσι κλείνει ο παλαιός χρόνος. Μέσα σε συνωμοσίες κομματικές και παλατιανές, μίση φθονερών και αποτυχημένων, εξεγέρσεις που εβάσταξαν όλο το χρόνο (...) Και τώρα έχω να αντιμετωπίσω την παλατιανή συνωμοσία που εξυφαίνεται γύρω στον Βασιλέα. Δεν είναι αυτός μέσα, το ξέρω. Αλλά ούτε υπέρ εμού...».           Την εποχή εκείνη έγινε ο συμβιβασμός του Μεταξά  και των ανακτόρων για το θέμα της Νεολαίας. Στις 9 Δεκεμβρίου ο διάδοχος Παύλος γίνεται «Γενικός Αρχηγός»  της ΕΟΝ και οι πριγκίπισσες Φρειδερίκη και Ειρήνη αναλαμβάνουν την «επίτιμον ανωτάτην διοικησιν και την «γενικήν επιθεώρησιν» των γυναικείων σχηματισμών της φασιστικής νεολαίας του Μεταξά.             Λίγες μέρες πριν, ο Μεταξάς  είχε φροντίσει να αναλάβει το υπουργείο  Παιδείας προσωπικά με κύριο σκοπό να υποχρεώσει τους καθηγητές - που στην πλειοψηφία τους, ανεξάρτητα από πολιτική τοποθέτηση, δεν έδειχναν καμιά συμπάθεια για την ΕΟΝ, γιατί έβλεπαν πώς οδηγούσε στη διάλυση του σχολείου - να τον βοηθήσουν στον εξανδραποδισμό της νεολαίας»[30].             Ο ίδιος μελετητής, που είχε προσωπική εμπειρία από τα επιτεύγματα της 4ης Αυγούστου και ειδικότερα της ΕΟΝ, συνεχίζει την ανάλυσή του  με παραγράφους όπως: ·        Μουσολινικός φανφαρονισμός. ·        Πολυτελείς υπηρεσίες. ·        Διδασκαλία και πράξη χαφιεδισμού .           Κλείνουμε  αυτή την πολύ συνοπτική αναφορά στην Εκπαίδευση των νέων  από τη Δικτατορία της 4ης Αυγούστου με παράθεση  στίχων του Ύμνου, που καλούνταν να ψάλλουν τα παιδιά από την α΄ τάξη του Δημοτικού Σχολείου : «Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελάει πατέρα; Γιατί σαν αυτή, παιδί μου, την ημέρα τη χρυσή -που τη χαίρεσαι κι εσύ - στέρεψε το μαύρο δάκρυ, κλείσανε πολλές πληγές, αψηλώσανε τα στάχια κι ένα γύρο όλα τα βράχια εγινήκαν ανθοβούνια και χρυσοπηγές». Από τις χρυσοπηγές πήγασαν, κατά τη γνώμη μου -βασισμένη σε λίγη προσωπική μαρτυρία και πολλά μεταγενέστερα διαβάσματα - τούτα  τα επακόλουθα: ·        Μια μερίδα συνειδητοί συνεργάτες του φασισμού, ναζισμού (1941-44). ·        Μια ιδεολογική συμπάθεια προς τέτοια καθεστώτα που έσυρε μέρος της κοινωνίας  μας ως την έκφραση της αφροσύνης (1967-74). ·        Συσσωρευμένη λαϊκή αγανάκτηση (για τα βασανιστήρια και τις λοιπές διώξεις και ταπεινώσεις) που βρήκε την έκφρασή της σε  μεγαλειώδη Εθνική Αντίσταση(1940-1944). ·        Εκτροφή όλων των δυνάμεων που έφτασαν  στον Εμφύλιο (1946-49)[31], με τη βοήθεια  και των μεταπολεμικών περιστάσεων, που θα δούμε στο επόμενο κεφάλαιο. .ε΄. Εξωτερική Πολιτική της 4ης Αυγούστου. Συχνά οι μελετητές του φαινομένου και πιο συχνά οι μη ειδικοί μελετητές αρχίζουν το λόγο  τους για το θέμα αυτό με αναφορά στην παλιά έκφραση θαυμασμού από το Μεταξά για τη Γερμανία του Κάιζερ, από την οποία είχε ο ίδιος  αναμνήσεις καλές (είχε μετεκπαιδευτεί στη Στρατιωτική Ακαδημία του Βερολίνου ως νέος αξιωματικός με πολύ καλές επιδόσεις). Επιπλέον, κατά την περίοδο του Εθνικού Διχασμού (1915-17) ο Μεταξάς, αφοσιωμένος στο βασιλιά Κωνσταντίνο, τον είχε ακολουθήσει στη Γερμανόφιλη πολιτική του (Προδοσία, κατά τους ερευνητές)[32]. Όμως, όταν ο Μεταξάς  προωθήθηκε στην Κυβέρνηση (μεταβατική) Κωνσταντίνου Δεμερτζή (αρχές του 1936) και εντελώς  ανορθόδοξα  στην Πρωθυπουργία (τον Απρίλη του 1936)[33], είχε άλλες εμπειρίες  και εκτιμήσεις και άλλες ευθύνες και εξαρτήσεις. Συγκεκριμένα: ·        Είχε επιλεγεί και προωθηθεί από το Γεωργίο  Β΄ αγγλοθρεμμένο και αγγλόφιλο, που η βρετανική διπλωματία για τους δικούς της στόχους τον είχε βοηθήσει να επανέλθει στο θρόνο το 1935[34]. Είχε κάθε λόγο -ίσως και δέσμευση - να ακολουθήσει αγγλόφιλη πορεία. Ο  ίδιος ως  στρατιωτικός - αλλά και Πρωθυπουργός πια - μπορούσε να διακρίνει ότι η θέση  της χώρας του διπλωματικά / στρατιωτικά ήταν μάλλον πιο κοντά στη μεγάλη θαλασσοκράτειρα της εποχής, τη Βρετανία. Και με αυτήν προσπάθησε να έχει διπλωματική  επαφή παρακολουθώντας την όλη πολεμική ατμόσφαιρα που διαμορφωνόταν στο διεθνή ορίζοντα εκείνη την περίοδο (1935-40), ειδικά στον ευρωπαϊκό χώρο. ·        Ανάλογη κατανόηση για το Μεταξά και βούληση για ενίσχυσή του βρίσκουμε σε σχετικά κείμενα της βρετανικής διπλωματίας[35]. ·        Ιδιαίτερα μετά την εγκατάσταση του Μουσολίνι ως Προτέκτορα (Προστάτη)  στην Αλβανία, τον Απρίλιο του 1939, ο Μεταξάς αισθανόταν άμεση  απειλή από το φασίστα «γείτονα» και αισθανόταν την ανάγκη να αναζητεί  προστασία  από τη μόνη αντίπαλή του ναυτική δύναμη, την Αγγλία, αφού η Ιταλία είχε συμμαχήσει  με τον Χίτλερ. ·        Όταν μάλιστα έγινε γνωστό  το Γερμανοσοβιετικό Σύμφωνο της 23ης  Αυγούστου 1939, όποια ερμηνεία κι αν έδωσε ο Μεταξάς (ότι ειλικρινά συμπορεύονταν οι Χίτλερ - Στάλιν ή ότι κατά βάθος  αλληλοαπατούνταν) [36, είχε πρόσθετους λόγους να συμπορεύεται με τη Βρετανική διπλωματία. ·        Προσπάθησε μάλιστα όχι μόνο να αποσπάσει  δήλωση συμπαράστασης  από την Αγγλία, αλλά και να την πείσει να προαποστείλει βρετανικό εκστρατευτικό σώμα στην Ελλάδα για συμπαράσταση ουσιαστική, όταν θα εκδηλωνόταν Ιταλική  ή Γερμανική ( ή κοινή Ιταλογερμανική) επίθεση. Και αυτό πραγματικά έγινε στο τέλος , έστω και με λίγες βρετανικές δυνάμεις, που ήταν σε ελληνικό έδαφος, όταν εκδηλώθηκε γερμανική  επίθεση τον Απρίλη του 1941, και φρόντισαν βέβαια να αποσυρθούν έγκαιρα προς την Κρήτη...(Η συνέχεια στο επόμενο κεφάλαιο: Παγκόσμιος Πόλεμος 1939-45: Η Ελληνική εμπλοκή  σε αυτόν). [1] Τον επόμενο χρόνο ...απομακρύνθηκε από τη θέση του. Τέτοιοι στοχαστές κριτές δεν ήταν ανεκτοί  στα πλαίσια του «Τρίτου  Ελληνικού  Πολιτισμού». [2]  Ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος έδωσε με αθάνατους στίχους (συλλογή Επιτάφιος) τον πόνο της μάνας που θρήνησε το  αδικοσκοτωμένο παιδί της. Και  αργότερα τους στίχους έκανε τραγούδι ο Μίκης Θεοδωράκης. Ιστορική αφήγηση και ανάλυση των  πολιτικών εξελίξεων υπάρχει σε βιβλία ποικίλα. Ενδεικτικά σημειώνουμε : Ι.Ε.Ε , τ.15, σελ. 378-79.  Ιω. Σ. Κολιόπουλος, Παλινόρθωση, Δικτατορία, Πόλεμος (1935-41), σελ. 80-90. [3] Ι. Σ. Κολιόπουλος ,  Παλινόρθωση, Δικτατορία, Πόλεμος, σελ. 68.   [4] Από την έκφραση αυτή διαφαίνεται πολύ ευδιάκριτα, τακτική ανταλλαγή σκέψεων των δυο ανδρών για τα «προβλήματα του τόπου  τους»!  [5] Ι. Σ. Κολιόπουλος , ό.π., σελ. 83, όπου μνημονεύει την αναφορά του βρετανού πρεσβευτή από την Αθήνα προς το Foreign Office (12 Αυγούστου 1936). [6] Ι.Ε.Ε., τ. ΙΕ΄377. [7] Οι δυο πρώτες εισηγητικές εκθέσεις του Μεταξά προς το Γεώργιο Β΄ για δικτατορική λύση υπογράφονται έτσι: «Της Υμετέρας Μεγαλειότητος ευλαβέστατος υπήκοος...ευσεβέστατος υπήκοος», (Σπ. Λιναρδάτου, 4η Αυγούστου, σελ. 37). [8] Με αυτή τη διατύπωση στο οικείο κεφάλαιο της  Ι.Ε.Ε. (ο.π. σελ. 370) ο Ιω. Κολιόπουλος κατανέμει τους ρόλους  και τις ευθύνες στους δυο συνοικοδόμους της Δικτατορίας: ο ένας κάνει εισήγηση, ο άλλος δίνει συγκατάθεση. Ο ίδιος ερευνητής στο βασικό ερευνητικό έργο του Παλινόρθωση, Δικτατορία, Πόλεμος 1935-41 έχει υπότιτλο: Ο βρετανικός Παράγοντας στην Ελλάδα. Κύριος εκφραστής του βρετανικού παράγοντα αναδύεται από την ερευνώμενη ύλη (κυρίως από το Αρχείο του  Foreign Office) ο Γεώργιος Β΄. Ερευνώντας  και παρουσιάζοντας άλλο υλικό  ο Γ. Μοσχόπουλος χρησιμοποίησε τον τίτλο Βασιλομεταξική Δικτατορία. Παραπλήσιες εκφράσεις κατανομής ή ισομοιρίας των ρόλων και της ευθύνης χρησιμοποιούν όλοι οι συγγραφείς, όσο γνωρίζω και θυμάμαι. Ενδεικτικά σημειώνω την άποψη  του Σπ. Μαρκεζίνη (Σύγχρονη Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος, τ. 1ος , σελ 9): «με την έγκρισιν του βασιλέως»...η Κυβέρνηση κήρυξε το στρατιωτικό νόμο. . [9] Ο.π. , σελ. 17-18. [10] Σπ. Λιναρδάτου, Η 4η Αυγούστου (εκδ. «Θεμέλιο», 1988), σελ. 57 κ.π. [11] Σπ. Λιναρδάτου, ο.π. σελ..59. [12] ο.π.,σελ. 59-73 και 393, όπου κεφ. Ζ΄ με τίτλο: «Μαρτύρια και Αντίσταση στα κάτεργα και  τα ξερονήσια». [13] Τ. Βουρνά, ο.π.σελ. 481: «Τιμωρείται  δια φυλακίσεως τριών τουλάχιστον  μηνών και εκτόπισιν εξ μηνών μέχρι  δύο ετών εις τόπον οριζόμενον δια της καταδικαστικής αποφάσεως». .α΄. Πας όστις εγγράφως, προφορικώς ή καθ' οιονδήποτε  άλλον τρόπον αμέσως ή εμμέσως επιδιώκει την διάδοσιν, ανάπτυξιν και εφαρμογήν  θεωριών, ιδεών ή κοινωνικών συστημάτων τεινόντων εις την ανατροπήν  του κρατούντος εν τη χώρα κοινωνικού καθεστώτος ή εις την απόσπασιν ή αυτονόμησιν μέρους της  Επικρατείας ως και ο προσηλυτίζων εις τας θεωρίας, ιδέας και τα συστήματα ταύτα καθ' οιονδήποτε τρόπον». Είναι προφανές ότι η ρήτρα περί «αυτονόμησης» αναφέρεται στο γεγονός ότι η ηγεσία του Κ.Κ.Ε. είχε δεχτεί κατά την περίοδο 1924-35 την άποψη της Κομμουνιστικής Διεθνούς περί  αυτονόμησης της Μακεδονίας. Στη φάση αυτή είχε αποχωρήσει από το Κ.Κ.Ε. ο Γ. Κορδάτος γι' αυτόν ακριβώς το λόγο. [14] Τ. Βουρνά, οπ, σε. 482. [15] Σπ. Λιναρδάτος. Ο.π., σελ. 72-73. [16] Πρόκειται για την ε΄ έκδοση (εκδ. «Θεμέλιο»), κεφ. Δ΄, σελ.111-141. [17] Λόγος του Μεταξά στην Κομοτηνή, 7 Οκτωβρίου 1936 (Λιναρδάτου, ο.π. σ. 111). [18] Ο.π., σελ. 112. [19] Ενδεικτικά θυμίζουμε: τον ποιητή Κ. Βάρναλη, τον παιδαγωγό  Δ. Γληνό κ.ά. Ενδεικτική βιβλιογραφία: Τ. Βουρνά, Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας (1909-40), κεφ. 12ο : «Πνευματικές Αξίες κατά την περίοδο  1930-36». Επίσης: Γιάννη Κατσαντώνη, Η Αριστερή Παράταξη των Δασκάλων στο Μεσοπόλεμο, «Σύγχρονη Εποχή», 1998. [20] Σπ. Λιναρδάτου, 4η Αυγούστου, σελ. 120-124. [21] Αννίβας Βελλιάδης, (επίτιμος διπλωμάτης) Μεταξάς - Χίτλερ: Ελληνογερμανικές Σχέσεις στην Μεταξική δικτατορία 1936-41, εκδ. «Ενάλιος», 2003. [22] Προφανώς υπαινίσσεται ως αρχή του κακού τη γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1917, που έφερε πρώτη φορά βιβλία ,όπως το Αλφαβητάρι με τον Ήλιο, σε γλώσσα δημοτική, δηλ. για τα παιδιά  μορφωτική. Και το «άνθρωποι ανίκανοι»...προφανώς αναφέρεται σε εκπαιδευτικούς όπως : ο Αλ. Δελμούζος, ο Δημ Γληνός, ο Μαν. Τριανταφυλλίδης κ.α. Τη διαμαρτυρία του διατύπωσε ο Αλ. Δελμούζος γράφοντας το κείμενο της παραίτησής του  (από το Πανεπιστήμιου  Θεσσαλονίκης) το 1937. Απόσπασμα στο: Αλ. Δημαρά, ο.π. σελ. 187-88. [23] Το κείμενο : από το βιβλίο του Αλ. Δημαρά, «Η Μεταρρύθμιση που δεν έγινε», τόμος Β΄, σελ. 184. [24] Λογουχάρη  έκδοση βιβλίων επιστημονικών, όπως  του Θεόφιλου  Βορέα: Εισαγωγή εις την Φιλοσοφίαν κ.ά. [25] Ενδεικτικά θυμίζω την παραποίηση του βιβλίου Σύγχρονης  Ιστορίας του Χαρ. Θεοδωρίδη για την τελευταία τάξη της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, το οποίο είχε γραφεί το 1923, αλλά  «μεταποιήθηκε» το 1937 για τον ΟΕΣΒ, χωρίς καν  να ενημερωθεί ο συγγραφέας του. Σχετικό  άρθρο του Φ. Κ. Βώρου: «Μεθοδεύσεις  κακοπαιδείας στον τομέα της διδασκαλίας της Ιστορίας», στο συλλογικό τόμο  της Εταιρείας  Μελέτης Νέου Ελληνισμού ,  Η Διδασκαλία της Ιστορίας στη Μέση Εκπαίδευση,  εκδ. «Γρηγόρη» 1988, σελ. 18-25 ΄Αρθρα του νόμου στο: Αλ. Δημαρά , ο.π. , σελ. 185-86. [26] ΄Αλλες ρυθμίζεις για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση έγιναν με νεότερο νόμο (1800/1939), Αλ. Δημαρά, ό.π. σελ. 191-192. [27] Αντιγράφω από : Απ. Δημαρά, ο.π., σελ. 189-90. [28] Σπ. Λιναρδάτος , ο.π. σελ. 147-149. [29] Ο Αρχηγός σημείωνε στο Ημερολόγιό του (4ος τόμος, σελ. 310) τον ενθουσιασμό του (στις 4-3-1939): Ευγένιος εξελέγη παμψηφεί...Νανούλα συγκινημένη». [30] Λιναρδάτου, ο.π. σελ. 157-158. [31] Ανάλυση του θέματος  αυτού στο επόμενο κεφάλαιο [32]    Παύλου Πετρίδη,    Η  Βασιλική Προδοσία κατά το 1915-17 [33] Το είδαμε πιο πάνω στην §: Από την Παλινόρθωση του Γεωργίου  Β΄ στην πρωθυπουργοποίηση του Μεταξά. [34] Ιω. Σ. Κολιόπουλος, Παλινόρθωση, Δικτατορία, Πόλεμος (1935-41): ο βρετανικός Παράγοντας στην Ελλάδα (εκδ. «Εστίας»). [35] Ι.Σ. Κολιόπουλος, ο.π., ειδικότερα στο κεφ. ΙΙΙ: «Δικτατορία και Δεσμεύσεις», σελ. 80-154, ειδικότερα στις σελ. 110, 136. [36] Η εκδοχή που αποδίδεται στη σταλινική πλευρά συνοψίζεται στο ότι: οι Δυτικοί προσπαθούσαν (φανερό από τη Συμφωνία του Μονάχου, 1938) να στρέψουν τον Χίτλερ κατά της ΕΣΣΔ, κατά του Στάλιν. Αυτός όμως  πρόλαβε να στείλει τον Χίτλερ κατά των Δυτικών, ώστε να εξαντληθεί προς τα εκεί και να είναι λιγότερο δυνατός , όταν βέβαια θα στραφεί τελικά εναντίον της ΕΣΣΔ. Ανάλυση αυτής της πολιτικής στο  βιβλίο Φ. Κ. Βώρου, Σπουδή  και Διδασκαλία της Ιστορίας, ειδικά στο κεφάλαιο: Πώς και γιατί υπογράφτηκε το γερμανοσοβιετικό σύμφωνο της 23ης Αυγούστου 1939. Κεντρική σελίδα Ταυτότητα Σιάτιστα Παιδεία  Σχόλια  Αρχείο Αφιερώματα