«ΜΕΡΕΣ» ΤΗΣ ΟΠΛΑ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

του Απόστολου Σπυράκη

Από τα βάθη των αιώνων, από τον καιρό της «Ορέστειας», η ρήση «Ου φονεύσεις» αποτέλεσε τον θεμέλιο όρο συνύπαρξης των ανθρώπων, αλλά υπήρξαν περίοδοι της Ιστορίας όπου οι κοινωνικές συμβάσεις αμφισβητήθηκαν, η έλλειψη ορθού λόγου κι η αυθαίρετη απονομή της δικαιοσύνης επικράτησε, οι παραδοσιακοί φραγμοί κατέρρευσαν, ο κυνισμός κι η τυφλή βία κυριάρχησαν πυροδοτώντας έναν αλυσιδωτό φαύλο κύκλο αντιπαράθεσης, όπου υπέρτατος σκοπός έγινε η ολοκληρωτική εκμηδένιση του αντιπάλου.

Και βέβαια, όπως έχει πολλάκις ειπωθεί, οι πιο σκληρές αντιπαραθέσεις είναι οι εμφύλιοι, διότι σ' αυτούς δεν υπάρχει κανένα μέλλον για τον ηττημένο, στόχος της κάθε πλευράς είναι η ολοκληρωτική συντριβή της άλλης και μια τέτοια περίπτωση αποτελεί ο εμφύλιος πόλεμος στη μετακατοχική Ελλάδα, ένας εμφύλιος που άφησε πληγές ανοιχτές μέχρι τις μέρες μας.

Είναι ώρα με τρόπο νηφάλιο και ψύχραιμο να ιδωθούν οι πιο σκοτεινές του πτυχές κι αυτό ακριβώς κάνει η καθηγήτρια της Ιστορίας Σοφία Ηλιάδου-Τάχου, η οποία μελέτησε ενδελεχώς τη δράση της ΟΠΛΑ, του ένοπλου παραρτήματος του ΕΑΜ που ήταν υπεύθυνο για την επιβολή της κυριαρχίας του στις αστικές περιοχές, χρησιμοποιώντας το αδημοσίευτο αρχείο του Ν. Τσιρώνη, ενός από τους βασικούς πρωταγωνιστές της.

Όπως αναφέρει στον πρόλογό της, δέχτηκε πιέσεις για να μην αναλάβει αυτό το ριψοκίνδυνο και ίσως αυτοκαταστροφικό έργο, καθώς επί δεκαετίες είχε επικρατήσει εκκωφαντική σιωπή και μια ιδιότυπη ομερτά εκ μέρους των πρωταγωνιστών, ένα έργο που αφορά τη σχετικά αχαρτογράφητη δράση της ΟΠΛΑ στην περιοχή της Θεσσαλονίκης.

Η συγγραφέας φέρνει στην επιφάνεια γεγονότα που αγγίζουν τα όρια του μύθου ξεκινώντας από πράξεις καθαρά πατριωτικές, όπως η εκδήλωση της ΕΠΟΝ την 25η Μαρτίου 1943 στο Σιντριβάνι, όπου το άγαλμα του αγωνιστή Καρατάσου καλύφθηκε με την ελληνική σημαία κι ακούστηκε ο εθνικός ύμνος, μια συγκέντρωση στην καρδιά της κατοχικής πόλης που αποτέλεσε ένα μικρό θαύμα.

Στη συνέχεια, και καθώς ο αντιστασιακός αγώνας διολίσθαινε προς τον εμφύλιο, περιγράφεται με λεπτομέρειες η δράση της ΟΠΛΑ που είχε την κεντρική της γιάφκα στην περιοχή του Κουλέ καφέ, κοντά στην άνω πόλη. Σύμφωνα με τις αναφορές ηγετικών στελεχών της οργάνωσης, το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ αυτή την εποχή «Κυριαρχεί και ελέγχει τον ανατολικό τομέα από Καλαμαριά [...] μέχρι Λευκό Πύργο [...] το κέντρο από νεκροταφείο Ευαγγελίστριας [...] μέχρι το Βαρδάρη, την περιοχή του Σταθμού και το συνοικισμό του Επταπυργίου».

Με την κλιμάκωση της έντασης η οργάνωση γίνεται τολμηρότερη, βαθμιαία υιοθετεί τακτικές αντάρτικου πόλεων σε συνεργασία με στρατιωτικά τμήματα του ΕΛΑΣ, δοκιμάζει ενέργειες όπως η εισβολή στο σανατόριο του Ασβεστοχωρίου, η ανατίναξη του τεκέ στην περιοχή της Πορτάρας, κοντά στις φυλακές Επταπυργίου, ενός χώρου συγκέντρωσης εθνικιστικών στοιχείων αμφίβολης ποιότητας, δέχεται χτύπημα δολοφονικό στο Καπάνι, στην παλιά κεντρική αγορά της πόλης, δημιουργεί «Ελεύθερες ζώνες» στην Ακρόπολη, στο Τσινάρ, στη Βάρνα, στις Συκιές, έχοντας σαν σύνορο την οδό Κασσάνδρου, κι αργότερα δοκιμάζει πράξεις ακόμα πιο παράτολμες, όπως η απόπειρα με χειροβομβίδες στο εστιατόριο πολυτελείας «Ηλύσια» στη περιοχή Κολόμβου, όπου έτρωγε εκείνη τη στιγμή ο διαβόητος Δάγκουλας, κι η επιχείρηση κατά του Γενικού Επιθεωρητή Νομαρχιών Μακεδονίας Χρυσοχόου, κορυφαίου εκπροσώπου της εγκαταστημένης απ' την κυβέρνηση των Αθηνών διοίκησης της συμπρωτεύουσας.

Εντύπωση προκαλεί το πλήθος των εκτελεσθέντων και απολεσθέντων: ένα πλήθος από πρόσωπα ποικίλης καταγωγής κι επαγγελματικής δραστηριότητας αναφέρονται στους σχετικούς καταλόγους ως «Εκτελεσθέντες για άγνωστο λόγο» – λατόμοι και καπνεργάτες, μοναχοί και μικροπωλητές, φοιτητές και μαθητές δεκαπεντάχρονοι, γέροντες πρόσφυγες με καταγωγή απ' την Πέργαμο και την Προύσα, την Τραπεζούντα και το Ουσάκ, άνθρωποι που δεν πρόλαβαν να εγκατασταθούν στους προσφυγικούς συνοικισμούς, ιδίως στην περιοχή της Τούμπας, όπου στοιβάχτηκαν μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, κι αναγκάστηκαν να υποστούν καινούργιες σκληρές δοκιμασίες.

Πρόκειται για ένα βιβλίο καρπό μελέτης εξουθενωτικής που, όπως ομολογεί η συγγραφέας, αποδείχτηκε δύσκολο πέρα από τις προσδοκίες της, αλλά όπως έχει παρατηρηθεί είναι αδύνατο ένα έθνος να συνεχίσει την πορεία του χωρίς να αντιμετωπίσει κατάματα το παρελθόν του, χωρίς να αναψηλαφήσει τις πληγές του, δίχως να συζητήσει ανοιχτά και νηφάλια τις σκοτεινές πλευρές της Ιστορίας του, αυτές που άφησαν τα χνάρια τους στη συλλογική μνήμη, δίχως ιδεοληψίες, με τρόπο ώστε να επουλωθούν τα τραύματα που άνοιξαν την εποχή εκείνη, να αποδοθούν οι ευθύνες στους πραγματικούς υπαίτιους των συμφορών, να αποδοθεί δικαιοσύνη, να βρουν γαλήνη και ησυχία τα αθώα θύματα.

«Μέρες» της ΟΠΛΑ στη Θεσσαλονίκη
Τα χρώματα της βίας (1941-1945)
Σοφία Ηλιάδου-Τάχου
Επίκεντρο
322 σελ.
Τιμή € 16,00

Via